O‘zbekiston tarixi (XIX asrning ikkinchI yARmI – XX asr boshlari)

http://eduportal.uz

---

155
X U l O S A
XVIII  asrda  uch  xonlikdagi  o‘zaro  urushlar,  ichki  nizolar  va  paro-
kandalik  yurtimizni  egallash  uchun  istilochilarga  qulay  zamin  yaratdi. 
Natijada  XIX  asrning  ikkinchi  yarmida  Rossiya  imperiyasi  Turkiston 
xalqlarini mustamlaka asoratiga soldi. Podsho hukumati o‘lkani siyosiy-
hududiy jihatdan zabt etibgina qolmay, balki erksevar, zahmatkash xal-
qini ma’naviy-ruhiy bo‘ysundirishga harakat qildi. Podsho hukumati to-
monidan  joriy  qilingan  siyosiy  tuzum  o‘lkada  mustamlakachilik  hukm-
ronligini qaror toptirishga va o‘zbek milliy davlatchiligini yo‘q qilishga 
qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirdi. 
Bu hayotning shafqatsiz bir qonuniyati bor. Ya’ni tarixiy murakkab 
va  hal  qiluvchi  burilish  pallasida  har  qanday  millat  va  elat  o‘z  ahilli-
gi  va  birdamligini  saqlab,  o‘z  milliy  manfaatlari  yo‘lida  qat’iyat  bilan 
turmasa, mas’uliyat va hushyorligini yo‘qotadigan bo‘lsa, oxir-oqibatda 
o‘zining eng katta, tengsiz boyligi bo‘lmish mustaqilligi va ozodligidan 
judo bo‘lishi shubhasizdir.
Darhaqiqat,  Rossiya  imperiyasining  istilosi  ko‘pgina  sabablar  bilan 
bir qatorda o‘sha davrda mavjud bo‘lgan harbiy-siyosiy boshboshdoqlik, 
davlat hukmdorlarining uzoqni ko‘rishga qodir emasligi, ma’naviy-ruhiy 
ojizligi oqibatida ro‘y berganini ko‘plab tarixiy misollar asoslab turibdi. 
Bu achchiq bo‘lgan haqiqat barchamizga, ayniqsa, bugun hayotga katta 
umid va ishonch bilan kirib kelayotgan, siz, yosh avlodga doimo saboq 
bo‘lishi lozim.
Mustamlaka  yillarida  xomashyoni  qayta  ishlash,  tog‘-kon  sanoati, 
paxtachilik  sanoati,  temiryo‘l  transporti  va  boshqa  tarmoqlar  Rossiya 
imperiyasi sanoati ehtiyojlarini ta’minlashga mo‘ljallangan edi. Ana shu 
korxona mahsulotlarining tashib ketilishi bu korxonalarni foyda ko‘rish 
va ishlab chiqa rishni zamonaviylashtirishga imkon bermadi.
Rossiyadan  keltirilgan  sanoat  tovarlari  bilan  raqobat  tufayli  Turkis-
ton hunarmandchilik-kustar ishlab chiqarishi inqirozga yuz tutdi. Bu esa 
o‘z navbatida o‘lkaning iqtisodiy jihatdan Rossiyaga qaramligini yanada 
kuchaytirdi.