Termodinamika va statistik fizika

IV   ЪоЪ
Z A R R A L A R   S O N I  O Z G A R U V C H A N  
S IS T E M A L A R .  F A Z A   O T I S H L A R
4.1. Zarralar soni o‘zgaruvchan sistema 
termodinamik potensiallari
Oldingi  boblarda  sistema  va  uni  o'rab  turgan  muhit,  y a ’ni 
term ostat  o'zaro  ta ’sirlashish  natijasida  ular  bir  biri  bilan  faqa t 
en ergiya  alm ashinadi  deb  k o ‘rdik.  K o 'p   hollarda  o'zaro  ta ’sirda 
en ergiya  almashish  bilan  bir  qatorda  zarralar  almashinishi  ham 
yu z  b eradi.  S istem a g a   k iru v c h i  v a   undan  ch iq ib   k e tu v c h i 
zarralar  o'zi  bilan  en ergiy a   tashiganligi  uchun,  bu  y o 'l  bilan 
ham  en ergiya  almashinishi  ro 'y   beradi.  Ushbu  bobda  zarralar 
soni  o 'z g a r u v c h i  sistem a la rn in g  xossalarin i  term o d in a m ik a  
m etodlari  bilan  o'rganam iz.  Sistem ada  zarralar  turli  sabablar 
bilan  o'zgarishi  mumkin.  Masalan,  qu yid agi  hollarda  sistemada 
zarralar  soni  o 'zga ru vch i  bo'ladi:
T o 'y in g a n   b u g 'i  b ilan   m u v o za n a td a g i  suyu qlik.  B u n d a y 
s istem a d a  u m u m iy   h a jm   y o k i  te m p e r a tu ra n in g   o 'z g a r is h i 
suyuqlik  va  uning  b u g 'id a g i  zarralar  sonining  nisbati  o 'z g a - 
rishiga  olib  keladi.
T em p eratu ra  yok i  boshqa  param etrlar  o'zgarishi  natijasida 
sistem ada  b o ra d iga n   k im y o v iy   reak siya  v a q tid a   reak siyad a 
ishtirok  etayotgan   va  hosil  bo'layotgan   zarralar  soni  o'agarib 
turadi  va  uzluksiz  biri  ikkinchisiga  o'tib   turadi.
M u vozan atli  nurlanishda  tem p eratu ra  o'zgarish i  nurlanish 
spektrid a  nurlanish  k v a n ti  -   foton la rn in g  soni  o'zga rish iga  
olib  keladi.
O 'zaro  b og'la n m aga n   m ustaqil  sistem alar  orasidagi  o'zaro 
ta ’sir  paydo  bo'lganda  ham  zarralar  soni  o'zgarishi  mumkin.
Bu  ro 'yx a tn i  yana  d avom   ettirish  mumkin.  Shuni  esda  saq- 
lash  kerakki,  tashqi  yok i  ichki  param etrlar  o'zgarishida  siste­
m adagi  m u vozan at  buziladi.  Biz  m u vozan atdagi  sistem alarni 
o'rganish  bilan  cheklanamiz.  Dem ak,  o'rgan ilayotgan   sistemada 
120

---

zarralar  soni  o ‘ zgaru vch i  bo'lsa  ham,  u  m u vozan at  holatdan 
chiqib  ketm asligi  kerak.
Zarralar  soni  o‘zgarib  turuvchi  sistema  holati  temperatura