Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti kimyo kafedrasi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

31 

 

II.  BOB. 

USLUBIY QISM 

2.1. Na-KMS namunalari 

Kimyoviy formulasi : C

6

H

7

O

2

(OH)CH

2

COOHNa 

ko’rinishi:granulla holidagi oq parashok 

 

 

Olinishi:  Sellyuloza  qadimdan  ma’lum  tabiatda  keng  tarqalgan  polimer.  U 

xalq  xo’jaligining  barcha  tarmoqlarida  juda  ko’p  maqsadlarda  ishlatiladi.  U  turli 

sharoitlarda  kimyoviy  reaktsiyaga  kirishib  qimmatbaho  fizik  kimyoviy  hamda 

ekspluatatsion  xususiyatlarni  namoyon  qiluvchi  oddiy  va  murakkab  efirlar  hosil 

qiladi.   

 

Sellyulozaning  karboksimetillangan  efiri  karboksimetilsellyuloza  sellyuloza 

va  glikol  kislotaning  oddiy  efiri  hisoblanadi.  U  ishqoriy  sellyulozani 

Monoxlorsirka  kislota  yoki  uni  natriyli  tuzini  (MXSK)  o’zaro  ta’sirlashuvi 

natijasida natriyli tuz ( Na-KMS) shaklida hosil bo’ladi. 

 

[ C

6

H

7

O

2

(OH)

3

*

X

NaOH]n   +  nx CICH

2

COONa   

 

   [ C

6

H

7

O

2

(OH)

3

-

X

(OCH

2

COONa)

X

]n + nxNaCI   +nx  H

2

O 

4-rasm Na-KMS hosil bo’lish jaroyoni. Shahsiy tajribadan lavha. 

---

32 

 

 

Asosiy  karboksimetillash  reaksiyasi  bilan  bir  vaqtda  o’zida  monoxlor 

atsetatni  gidrolizlanuvchi  qo’shimcha  reaktsiya  ham  sodir  bo’lib,  ishqor  ta’sirida 

bu jarayon tezligi ortadi: 

CICH

2

COONa  +  HOH  

              HOCH

2

COOH     +   NaCI 

HOCH

2

COOH  +  NaOH   

           HOCH

2

COONa   +  HOH 

CICH

2

COONa  +  NaOH  

             HOCH

2

COONa  +  NaCI 

 

1918  yilda    Yansen  birinchi  marta  KMSni  sintez  qilgan.  Bunda  u 

sellyulozani o’yuvchi natriyning spirtdagi eritmasida  monoxlorsirka  kislota bilan 

ishlov bergan

7

. 

KMS  sintez  qilish  uchun  bevosita  monoxlorsirka  kislota  yoki  natriy 

monoxlor  atsetat  ishlatilishi  mumkin  bo’lib,  u  monoxlor  sirka  kislotani  natriy 

karbonat bilan qattiq fazada ta’sirlashuvi natijasida olinadi: 

2CICH

2

COOH + Na

2

CO

3

  

 CICH

2

COONa  + CO

2 

 + H

2

O