Namangan davlat universiteti fiziologiya va hayot faoliyati havfsizligi kafedrasi

 

Dizеntiriya. Dizеntiriya tayoqchalari orqali yuqadi. Asosan iflos qo`l orqali 

o`tadi  va  nihoyatda  yuqumli  hisoblanadi.  Bola  tеz  suv  yo`qotadi,  harorat 

ko`tariladi, ich kеtadi va ba'zida qon aralash bo`ladi.  

Baktеriyasiz  zaharlanishga  qo`ziqorindan,  qo`rg`oshindan,  bodom,  o`rik, 

olxo`ri,  shaftoli  danagidan  zaharlanish  kiradi.  Ovqatdan  zaharlanishning  oldini 

olish  uchun  maxsulotlarni  to`g`ri  saqlash,  sanitariya-gigiyеna,  shaxsiy  gigiyеna 

qoidalariga rioya qilish kеrak. 

 

Ayruv  organlarining  organizm  faoliyatidagi  ahamiyati.  Ayrim  organlari 

organizm  ichki  muhitni  doimiy  saqlashda  muhim  rol  oynaydi,  u  odam 

organizmidagi  moddalar  almashinuvida  hosil  bo’lgan  qoldiq  moddalarning 

uzluksiz ravishda chiqarib turishini ta’minlaydi. 

Ayirish organlariga: buyraklar, o’pkalar, ovqat hazm qilish organlari va ter bezlari 

kiradi.  

 

Siydik kislota, qoldiq azot, tuzlar suvda erigan holda buyraklar orqali siydik 

tarkibida  ajraladi.  Gazsimon  moddalar  nafas  olish  organlari  orqali  tashqariga 

chiqadi.  Ovqatning  hazm  bo’lmagan  qismi  ichakdan  najas  sifatida  tashqariga 

chiqariladi.  Odam  tanasidagi  suv,  tuz,  yog`’  kabi  moddalar  ter  bezlari  orqali  ter 

sifatida ajralib turadi. 

 

Ayirish  sistemasining  asosiy  qismini  siydik  ayirish  organlari  tashkil  qiladi. 

Bu  organlarga:  buyraklar,  siydik  yo’li,  qovuq  yoki  siydik  pufagi  va  siydik 

chiqarish kanali kiradi. 

 

Ayirish  organlari  yoki  buyrak  bolaning  embrionlik  davrida  uning 

mezaderma  qavatida  shakillanib,  3ta  davrni  pronefroz,  mezanefroz,  metanefrozni 

o’z  ichiga  oladi.  Bolalarning  buryragi  katta-kichikligi  va  vazniga  ko’ra 

kattalarnikidan  farq  qiladi.  Buyrak  juft  organ  bo’lib,  o’ng  va  chap  buyraklarga 

bo’linadi. Shakli loviya shakliga o’xshash bo’lib, qorin bo’shlig’ining bel qismida 

ya’ni 1 va 2 bel umurtqalarining yon tomonida joylashgan. Yangi tug’ilgan bolada 

buyrakning vazni 11-12, 1 yoshda 27-36 gr, 5 yoshda 55-56 gr, 7 yoshda 82-84 gr, 

13  yoshda  100-102  gr,  15  yoshda  115-120,  kattalarda  esa  150  gr  bo’lib,  uzunligi 

10-12 sm, eni 5-6 sm, qalinligi 3-4 sm bo’ladi. Buyraklar murakkab tuzilgan organ 

bo’lib, po’st va mag’iz qavatlardan iborat. Uning asosiy struktura birligi nefronlar 

bo’lib, ular  buyrakda  filtiratsiya  funksiyasini bajarib qondagi moddalarni  filtirlab 

birlamchi  va  ikkilamchi  siydik  shakillantiradi.  Buyrakning  po’st  qavatida 

Shumlyanskiy Baumen kapsulasi bor. Bu kapsula 2 qavatli pardadan iborat bo’lib, 

undan  egri-bugri  kanalchalar  boshlanib,  buyrakning  mag’iz  qavatiga  o’tadi. 

Buyrakning mag’iz qimida egri-bugri kanalchalar to’g’rilanib, yuqoriga buriladi va 

---

 

78 

bu  burilish  joyi  genli  halqasini  hosil  qilib,  yana  po’st  qavatga  qaytadi.  Kanalcha 

chiqarish yo’liga quyiladi. Chiqarish yo’llari po’st va mag’iz qavatlari orqali o’tib, 

buyrak  jomiga  quyiladi.  Undan  esa  siydik  yo’llari  orqali  qovuqqa  yoki  siydik 

pufagiga quyiladi.