‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi y. Masharipov sport psixologiyasi

nimalardan  iborat?
9.  Nima  uchun  ba ’zi  sportchilarda  tajovuzkorlik  xususiyatlari  juda 
rivojlangan  bo'ladi?
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

SPORTCHINI  MUSOBAQAGA  PSIXOLOGIK 
TAYYORLASH
Insonni  hayotga  yoki  biror  faoliyat  sohasiga  tayyorlash  hayotning 
o ‘zi  kabi  rang-barang,  keng 
q a m ro v li, 
m urakkab,  ko‘p bosqichli jarayon 
b o ‘lib,  turli  usullar,  vositalar  yordam ida  am alga  oshiriladi.  M asalan, 
o'quvch in i  o'qishga  va  m ehnatga  tayyorlash;  harbiy  askarni  texnik, 
taktik  va  irodaviy  tayyorgarlik  sifatlarini  rivojlantira  borib,  jism oniy, 
ruhiy,  siyosiy  jih a td a n   o g'ir  sharoitlarda  jan g o var  m ashqlarga,  ona- 
V atanni  him oya  qilishga  tayyorlash  k o 'p   bosqichli,  turli  xil  usullar 
vositasida  am alga  o shiriladigan  qiyin  va  q iz g 'in   ijodiy-tarbiyaviy 
ja ra y o n d ir.  S h u n in g d e k ,  o 'q u v ,  ta rb iy av iy   va  am aliy   fa o liy a td a  
sportchilarni jism o niy   mashqlarga  ham da  sport  m usobaqalariga  ruhan 
tayyorlash,  m usobaqada  g'alaba  qilishga,  yangi  rekordlar  o 'rnatish ga 
yo'llash  usullari  ham   rang-barangdir.  Sportchi  yoki jam oa  a ’zolarining 
sport  m usobaqalarida  yuqori  natijalarga  erishishi,  birinchi  navbatda, 
ularn in g   m a ’naviy,  m afkuraviy,  irodaviy,  jism o n iy ,  texnik,  tak tik  
tayyorgarligiga  bog'liq.  Sport  am aliyotida  bo'lajak  aniq  m usobaqalarga 
psixologik  jih a td a n   a lo h id a   tayy o rg arlik   k o 'rg a n   s p o rtc h ila m in g  
k o 'p in c h a   g 'a la b a   q o z o n is h i  ilm iy  is b o tla n g a n .  D e m a k ,  sp o rt 
m utaxassislari  va  m urabbiylar  sp ortch ilarni  m usobaqaga  psixologik 
jih atd an   tayyorlashga  alohida  e ’tibor  berishlari  m aqsadga  m uvofiqdir. 
Buning  u ch u n   ulardan  sportchining  m usobaqaga  ruhan  tayyorlash 
bosqichlarini  nazariy  va  amaliy jihatdan  puxta  bilishlari  talab  qilinadi. 
Sport  turlarining o 'ziga  xos  xususiyatlaridan  kelib  chiqib,  sportchilarni 
m usobaqaga  psixologik  tayyorlashni  quyidagi  b o sqichlarga  b o 'lish  
m um kin:
1)  sportchilarga  raqibi va  bo'lajak  m usobaqalarning shart-sharoitlari 
haqida  yetarlicha  m a ’lum otlar  berib  borish;
2) sport  m ashg'ulotlari va  musobaqalar haqida olingan m a’lum otlam i 
te k sh irib   k o 'ris h ,  ish o n ch lilik   darajasini  a n iq la sh ,  m u so b a q a n in g  
boshlanish  vaqti  yoki  kutilm agan  o'zgarishlarning  alohida  sp o rtch ilar 
yoki  jam oaga  g 'alaba  keltirish  im koniyatlarini  o'rganish;
3)  sportchilarga  m usobaqada  qatnashishdan  ko'zlangan  m aqsad  va 
vazifalarni  aniq  belgilab  olishlari  haqida  k o 'rsa tm a lar  berish;
4)  sportchining  m usobaqaga  ishtirok  etish  sababi,  m ohiyati  va  aniq 
m aq sa d in i  a n iq la sh ,  g 'a la b a g a   e rish ish n in g   ijtim o iy   a h a m iy a tin i 
tushuntirish;
5)  sportchining bo'lajak  m usobaqa jarayonidagi  faoliyatini  rejalash-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tirish,  aqliy  sifatlarini  o'stirishga  e ’tibor  berish,  musobaqaga  taktik  va 
texnik jih a td a n   ruhiy  tayyorgarligini  takom illashtirish;
6)  sportchini  musobaqaga  ruhan  tayyorlash  maqsadida  kutilm agan 
maxsus  to 'siq lar  vujudga  keltirish,  ularda  bu  to ‘siqlar  va  qiyinchilik­
larni  yenga  o lad ig an   m alaka  va  k o 'n ik m a la r  hosil  qilish  u c h u n  
qo'shim cha  m ashg 'u lotlar  uyushtirish;
7)  sportchiga  m usobaqa  jarayonida  paydo  bo'ladigan  ichki  ruhiy 
holatni  boshqarish  uslublaridan  foydalanishni  o'rgatish;
8)  sportchini  m usobaqa  boshlanishida  ruhiy  ko'tarinkilikka,  asab 
tizimi  faoliyatini  boshqarishga,  ruhan  charcham aslikka  odatlantirish 
ham da  m usobaqa  jarayonida  yanada  faol  harakat  qilishga  erishishga 
undash.
So'nggi  yillarda  respublikam iz  sportchilari  erishayotgan  natijalar 
yuqorilab  borm oqda.  Shundan  ko'rinib  turibdiki,  inson  im koniyatlari 
cheksiz.  Sportchi  faqat  ko'zlangan  m aqsadga  erishish  uchun  o'zinin g 
ruhiy,  jism oniy  im koniyatlarini  safarbar  qilish  yo'llarini  bilishi  lozim. 
S portchilarda  bunday  bilim,  m alaka  va  ko'nikm alarni  shakllantirish, 
mutaxassislar,  o'qituvchilar va  murabbiylarning doim o diqqat  markazida 
bo'lishi shart.  U lar sportchilarni jism oniy mashq va sport  musobaqalariga 
psixologik  tayyorlashning  tavsiya  etilayotgan  quyidagi  uslublaridan 
foydalansa,  shogirdlari yanada yuqoriroq natijalarga erishishlari  mumkin.