|
30
2-BOB. TABIIY RESURSLARDAN SAMARALI FOYDALANISHDA
SOLIQLAR TA’SIRCHANLIGINING AMALDAGI HOLATI TAHLILI
(YUNUSOBOD TUMANI KORXONALARI MISOLIDA).
2.1. Yuridik shaxslardan olinadigan yer solig’ini hisoblash va budjetga
to’lash tartibi tahlili.
Ma’lumki, yuridik shaxslardan olinadigan yer solig’i O’zbekiston
Respublikasi Soliq kodeksining 278-286 moddalari bilan undiriladi va huquqiy
tartibga solinadi. Soliq kodeksida belgilanishicha, yer uchastkalaridan
foydalanganlik uchun budjetga to’lovlar yer solig’i yoki yer uchun ijara haqi
tariqasida amalga oshiriladi.
O’zbekiston
Respublikasi
Vazirlar
Mahkamasi,
Qoraqalpog’iston
Respublikasi Vazirlar Kengashi, mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan
ijaraga berilgan yer uchastkalari uchun to’lanadigan ijara haqi yer solig’iga
tenglashtiriladi. Yer uchastkalarini ijaraga olgan yuridik shaxslarga yuridik
shaxslardan olinadigan yer solig’i stavkalari, yuridik shaxslardan olinadigan yer
solig’ini to’lovchilar uchun belgilangan imtiyozlar, soliqni hisoblab chiqarish,
soliq hisob-kitoblarini taqdim etish va soliqni to’lash tartibi tatbiq etiladi. Yuridik
shaxslar mulk huquqi, egalik qilish huquqi, foydalanish huquqi yoki ijara huquqi
asosida foydalaniladigan yer uchastkalari uchun yer solig’i to’laydilar.
Soliq kodkesining 279-moddasiga muvofiq yuridik shaxslardan olinadigan yer
solig’ini to’lovchilari bo’lib, mulk huquqi, egalik qilish huquqi, foydalanish huquqi
yoki ijara huquqi asosida yer uchastkalariga ega bo’lgan yuridik shaxslar, shu
jumladan O’zbekiston Respublikasining norezidentlari hisoblanadi. Ko’chmas
mulk ijaraga berilgan taqdirda, ijaraga beruvchi yer solig’ini to’lovchi bo’ladi. Yer
uchastkasidan bir nechta yuridik shaxs birgalikda foydalangan taqdirda, har bir
yuridik shaxs yer uchastkasining foydalanilayotgan maydonidagi o’z ulushi uchun
yer solig’ini to’lovchidir.
31
Soliq kodeksining 280-moddasiga muvofiq mulk huquqi, egalik qilish huquqi,
foydalanish huquqi yoki ijara huquqi asosida yuridik shaxslaga tegishili bo’lgan
yer uchastkalari soliq solish ob’ektidir.
Quyidagilarga soliq solish ob’ekti sifatida qaralmaydi:
aholi punktlarining umumiy foydalanishdagi yerlari. Aholi punktlarining
umumiy foydalanishdagi yerlari (maydonlar, ko’chalar, tor ko’chalar, yo’llar,
sug’orish tarmog’i, sohil bo’yi yerlari va boshqa shu kabi yerlar);
aholining madaniy-maishiy ehtiyojlarini qondirish va dam olishi uchun
foydalaniladigan yerlar (daraxtzorlar, bog’lar, sayilgohlar, xiyobonlar, shuningdek
ariq tarmoqlari egallagan yerlar);
kommunal-maishiy yerlar (qabristonlar, chiqindilarni zararsizlantirish va
ularni utilizatsiya qilish joylari va boshqa shu kabi joylar);
zahira yerlar.
Soliq solinadigan baza yer uchastkasining soliq solinmaydigan yer
uchastkalari maydonlari chegirib tashlangan holdagi umumiy maydoni soliq
solinadigan bazadir.
Qaysi yer uchastkalariga bo’lgan mulk huquqi, egalik qilish huquqi,
foydalanish huquqi yoki ijara huquqi yil mobaynida soliq to’lovchiga o’tgan
bo’lsa, o’sha yer uchastkalari uchun soliq solinadigan baza yer uchastkalariga
tegishli huquq vujudga kelganidan keyingi oydan e’tiboran hisoblab chiqariladi.
Yer uchastkasining maydoni kamaytirilgan taqdirda, soliq solinadigan baza yer
uchastkasi maydoni kamaytirilgan oydan e’tiboran kamaytiriladi.
Yuridik shaxslarda yer solig’i bo’yicha imtiyoz huquqlari vujudga kelgan
taqdirda, soliq solinadigan baza ushbu huquq vujudga kelgan oydan e’tiboran
kamaytiriladi. Yer solig’i bo’yicha imtiyoz huquqi bekor qilingan taqdirda, soliq
solinadigan baza ushbu huquq bekor qilinganidan keyingi oydan e’tiboran hisoblab
chiqariladi (ko’paytiriladi).
Yuridik shaxslardan olinadigan yer solig’i stavkalari O’zbekiston
Respublikasi Prezidenti qarori asosida belgilanadi va soliq to’lovchilarga Moliya
32
vazirligi va Davlat soliq qo’mitasi va ularning quyi organlari tomonidan
belgilangan tartibda etkaziladi.
Masalan, 2016 yil uchun yuridik shaxslardan olinadigan yer solig’i stavkalari
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015 yil 22 dekabrdagi PQ-2455-sonli
qaroriga muvofiq belgilangan. Qarorda soliq stavkalar quyidagilarga ajratilgan
holda tabaqalashtirilgan:
sug’oriladigan jamoat qishloq xo’jaligi yerlari uchun undiriladigan yer
solig’i stavkalari;
lalmi ekinzorlar, bo’z yerlar va ko’p yillik ko’chatlar uchun undiriladigan
yer solig’i stavkalari;
sug’orilmaydigan pichanzorlar va yaylovlar uchun undiriladigan yer solig’i
stavkalari;
qishloq xo’jaligi va o’rmon xo’jaligida foydalanilmaydigan boshqa yerlar
uchun undiriladigan yer solig’i stavkalari;
Toshkent shahrida yer uchastkalaridan foydalanganlik uchun yer solig’i
stavkalari;
shahar va qo’rg’onlarda yer uchastkalaridan foydalanganlik uchun yer
solig’i stavkalari;
qishloq joylarda joylashgan yer uchastkalaridan foydalanganlik uchun
yuridik shaxslardan undiriladigan yer solig’i stavkalari
Qishloq xo’jaligida foydalanilmaydigan yer uchastkalari uchun yer solig’i
stavkalari zonalarga bo’lingan holda tabaqalashtirilgan bo’lib, masalan, Toshkent
shahri 5 zonaga, Qoraqalpog’iston Respublikasi va viloyatlardagi hududlar ko’pi
bilan 4 zonaga bo’lingan. Quyida keltirilayotgan jadvalda Toshkent shahri uchun
yer solig’i stavkalarining miqdorlari to’g’risida ma’lumot berilgan (jadvalga
qarang):
Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, Toshkent shahar hududi 5 zonaga
bo’lingan va har bir zona uchun alohida yer solig’i stavkalari belgilangan.
Masalan, 1-zona uchun yer solig’i stavkasi 1 gektar maydon uchun 99 187 500
33
so’m belgilangan bo’lsa, 5-zona uchun har gektariga 19 837 500 so’m belgilangan.
Xulosa qilish mumkinki, zonalar yuqoriga ortib borishi bilan yer solig’i stavkalari
miqdori ham shunga mos ravishda arzonlashib boradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
