Nam angan davlat universiteti obidjon karimov

A.Navoiy.

Demak,  tarkibband  (tarkib,  arabcha,  tuzilishi;  band,  forscha, 

bogMash)  g‘azal  tarzida  (taxallussiz)  qofiyalangan,  har  bir  bandi 

oxiridagi  bayt jufit (a-a tarzida alohida) qiyofalanib boruvchi,  har bir 

bandining  misra  soni  teng  bo‘lgan,  ammo  turli  shoirlar  yozgan 

tarkibbandlarning 

har  bandidagi 

misralar  soni 

o ‘ziga  xos 

belgilangan,  murakkab lirik janr.

Tarkibband  fors-tojik  adabiyotida  X-XI  asrlardan,  o‘zbek 

adabiyotida  XV  asrdan  yozila  boshlandi:  uning  xillari  ko‘p  (Hofiz

31

---

Xorazmiy  “fo k im   ko ‘rindi”;  N odira  “Arzim  senga”;  Fuzuliy 

“M anam ki” ; “ ©mn  soya soldi”).

H ofiz Xora^rniy v a N avoiy tarkibbandlari  alohida mavqega ega. 

T arkibband-  nazariyasi 

boyib 

borayotir. 

Vosit 

Sa’dullaning 

zamondoshirmz- his-tuyg‘u 1 ari  in’ikos  etgan  yangicha tarkibbandlari 

realizm da b aey o #eti]d i. (“Y or m adhida”, “B o ‘lmaydi go‘zallar”).

Ayrim   shoirlar  ijodida  bunday  janrlarga  e ’tibor  qilm aslik 

oqibatida shaklan kam bag‘al bo ‘lib qolayotir.

N avoiyda«  keyin  yashagan  shoirlar  ham  bu  janrga  m urojaat 

qilganlar.  Biroq  keyingi  davrlar  adabiyotida  tarje’band  kabi 

tarkibband jan rid a  ham  nisbatan  kam  asarlar  yaratildi.  Bu janm in g 

m urakkabligi  va  hajm ining  katta  boMishi  uni  chegaralab  q o ‘ygan 

bo ‘lishi m umkin.

Keyingi 

davrlarda 

N avoiy 

an ’analarini 

davom 

ettirgan 

Pahlavonquli  Ravnaq,  Kiromiy,  M unis,  Ogahiy,  Uvaysiy  kabi 

shoirlar  lirikaning  o‘zga janrlari  qatori  tarje’bandlar  ham  yozdilar. 

T arje’band  janridagi  she’r  hozirgi  zamon  o ‘zbek  poeziyasida 

Habibiy “Devon”ida uchratildi.

Shuningdek,  shaklan  m asnaviyga  o ‘xshash,  ammo  barmoq 

vaznidagi  she’rlar  yozilm oqda  (masalan,  Hamid  Olimjonning 

“0 ‘zbekiston” she’ri).

G ‘afur  G ‘ulom ning  “Uchuvchi  qo ‘shig‘i,”  Zulfiyaning  “Salom 

sizga, sulhparvar ellar” m asnaviylari tinchlik va gumanizm bahsidir. 

M irtem ir  m asnaviy janri  taraqqiyotida  sezilarli  iz  qoldirgan,  uning 

o ‘nlab  ibratomuz  masnaviylari  bor.  Habibiy,  Charxiyning  aruzda 

yozgan  m asnaviylarida  davr  qahram oni  tasvirlandi.  (Habibiyning 

“X azina”,  “Iqlim   bahori”;  Charhiyning  “El  baxti”  masnaviylari). 

M asnaviyda  realizm  va  poetika  birlashib,  davr  ruhi  ifodasiga 

m unosib  xizm at  qildi  (hozirgi  poeziyadagi  m asnaviychilik  to ‘g ‘ri 

y o ‘ldan  bormoqda,  bu ja n r  o ‘z  qurilishining  soddaligi  bilan  bolalar 

adabiyotiga  q o ‘l  keldi,  ayniqsa,  buyuk  shoir  Quddus  M uhammadiy 

m asnaviylari buni ko ‘rsatib turibdi).

Xurshid Davron masnaviy janrining barm oq vaznidagi ko‘rinishi 

rivojiga  yahshi  ulush  qo ‘yishdi,  u  bunday  she’rlarda  (“Otam 

xotirasiga”,  “Epitafiya”,  “Unutayin  degandim   seni” va boshqalarda)

32

---

hayot  qadri,  ezgulik  himoyasi,  o‘tganlaming  aziz  yodi  haqida 

tahsinbop so‘z yuritdi.