2 soat amaliy mashg'ulot

Tajriba va kuzatish metodlari. 

Matematika  ob’ektdagi  narsalarning  xossalari  va  ularning  o'zaro 

munosabatlarini belgilovchi metod kuzatish deyiladi. 

Matematika  o'qitishning  va  matematika  o'qituvchisining  vazifasi  o'quvchida 

mustaqil xulosalar chiqarishga intilish tuyg'usini o'yg'otishdir. 

Misol. V-VI sinf o'quvchilarga ega bo'lgan nechta figurani ko'rsatib, bu 

figuralar ichidan o'q simmetriyasiga ega bo'lgan geometrik figuralarni ajrating 

deb buyursak, o'quvchilar barcha figuralarni ko'rib chiqib quyidagicha xulosaga 

kelish  mumkin.  Figuralar  ichida  o'zidagi  biror  o'qqa  nisbatan  ikki  qismga 

ajragan  figuralar  bo'lsa,  hamda  ularni  shu  o'q  bo'yicha  buklaganda  qismlari 

ustma - ust tushsa, bunday figuralar simmetrik figuralar deyiladi. Ammo boshqa 

figuralardan o'zlarini teng ikkiga bo'luvchi to'g'ri chiziqlar bo'lmasligi mumkin. 

U  holda  bunday  figuralar  nosimmetrik  figuralar  deyiladi.  Biz  bu  figuralarni 

simmetrik va nosimmetrikligini kuzatish orqali ajratdik. 

Matematik ob’ektdagi narsalarning xossalari va ular orasidagi miqdoriy 

munosabatlarni  sun’iy  ravishda  bo'laklar  (qismlar)ga  ajratish  yoki  ularni 

birlashtirish tajriba metodi deyiladi. 

Misol.  O'quvchilarga  natural  sonlarni  tub  ko'paytuvchilarga  ajratishni 

---

o'rgatiladi. 1=1 2=2x1 3=3x1.... 

O'quvchilarda  ixtiyoriy  natural  sonlarni  misolda  ko'rsatiladigan  keyin, 

tub ko'paytuvchilarga ajratish jarayonida tajriba hosil bo'ladi. Murakkab natural 

sonlarni  ham  tub  ko'paytuvchilarga  ajratishini,  ammo  ularni  ko'paytuvchilari 

kamida uchta va undan ortiq bo'lishini tajriba orqali tekshirib ko'radilar. 

25 = 5x5x1 36=3x3x2x2x1 

Taqqoslash metodi. 

O'rganilayotgan  matematik  ob’ektdagi  narsalarning  o'xshash  va  farqli 

tomonlarini aniqlovchi metod taqqoslash metodi deyiladi. 

Taqqoslash 

metodini 

matematika 

darslarida 

o'rganayotgan 

mavzu 

materiallariga tatbiq qilishda quyidagicha prinsiplarga amal qiladilar: 

1. 

Taqqoslanayotgan matematik tushunchalar bir jinsli bo'lishi kerak. 

2. 

Taqqoslash  o'rganilayotgan  matemati  ob’ektdagi  narsalarning  asosiy 

xossalariga nisbatan bo'lishi kerak. 

Misol.  Uchburchak  figura  bilan  to'rtburchak  figurasi  taqqoslanganda 

ularning  o'xshash  tomonlari:  uchlari,  burchaklari,  ularning  o'zaro  farqli 

tomonlari. 

A. 

Uchburchakda  uchta uch va uchtadan tomon. 

B. 

To'rtburchaklar to'rtta uch va to'rtta tomondan iborat. 

Bu misolda taqqoslashning ikkita printsipi ham bajarildi, ya’ni uchburchak va 

to'rtburchak figuralari bir jinsli tushunchalar bo'lib, ikkalasi ham ko'pburchakni 

xususiy  hollaridir,  hamda  taqqoslash  metodi  ikkala  figuraning  asosiy 

xossalariga nisbatan amalga oshiriladi. 

Analiz va sintez metodi. 

Ta’rif. Noma’lumlardan ma’lumlarga tomon izlash metodi analiz deyiladi. 

Analiz metodi orqali fikrlashda o'quvchi quyidagi savolga javob berishi kerak. 

Izlanayotgan noma’lumni bilishi uchun nimalarni bilishi kerak. 

Ta’rif. Ma’lumlardan noma’lumlarga tomon izlash metodi sintez deyiladi. 

Sintez metodida biz berilganlarga asoslanib nimalarni topa olamiz degan 

savolga javob beradi. 

Umumlashtirish metodi. 

Umumlashtirish  tushunchasi  ham  matematikani  o'qitishdagi  ilmiy  izlanish 

metodlaridan  biri  bo'lib,  hisoblanadi.  Umumlashtirish  bu  o'rganilayotgan 

ob’ektlarning  umumiy  muhim  temalarini  ularning  muhimmas  tomonlaridan 

ajratishdan iborat. 

Umumlashtirish  shunday  mantiqiy  usulki,  uning  vositasi  orqali  birlik 

fikrlashlardan umumiy fikrlashlarga o'tiladi. 

---

Maktab  matematika  kursida  umumlashtirish  tushunchasi  quyidagicha  tatbiq 

qilinadi. 

1. 

Matematik tushunchalarni umumlashtirish. 

2. 

Teoremalarni isbotlashda umumlashtirish 

3. 

Misol va masalalarni yechishda umumlashtirish. 

Abstraktsiyalash metodi. 

O'qitish  jarayonidagi  ilmiy  izlanish  metodlaridan  biri  bu  abstraksiyalashdir.