Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги а.ҚОдирий номидаги жиззах давлат



Download 0,54 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/26
Sana18.09.2021
Hajmi0,54 Mb.
#177962
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   26
Bog'liq
arab musulmon madaniyatining zhahon tarixida tutgan orni

Forobiy  hikmatlaridan

32

 

Baxtga  erishish  maqsadida  birlashgan  kishilar  jamoasi  fazilatli  jamoadir. 

Baxtga  erishish  maksadida  o‘zaro  yordam  bergan  xalq  fazilatli  xalqdir.  Shu 

tartibda  barcha  xalqlar  baxtga  erishmoq  uchun  bir-birlariga  yordam  bersalar, 

butun yer yuzi fazilatli bo‘ladi. 

Hap  bir  inson  o‘z  tabiati  bilan  shunday  tug‘ilganki,  u  yashashi,  oliy 

darajadagi yetuklikka erishmoq uchun ko‘p narsalarga muhtoj bo‘ladi, u bir o‘zi 

bunday  narsalarni  qo‘lga  kirita  olmaydi  va  ularga  ega  bo‘lishi  uchun  insonlar 

jamoasiga ehtiyoj sezadi. 

Har  kimki  ilm-hikmatni  o‘rganaman,  desa,  uni  yoshligidan  boshlasin, 

salomatligi  yaxshi  bo‘lishiga  intilsin,  axloq-odobli  bo‘lsin,  so‘zining  uddasidan 

chiqsin, yomon ishlardan saqlansin, xiyonat va makr-hiyladan uzoq yursin. 

 

Shu o‘rinda yana bir O‘rta Osiyolik buyuk allomaga o‘z e‘tiborimizni 



qaratsak:  Muhammad  Myso  Xorazmiy  780  yili  Xiva  shaxrida  tavallud  topgan. 

O‘sha  davrdagi  eng  mashhur  ilmiy  va  madaniy  markaz  hisoblangan  Bag‘dodda 

ko‘p  yillar  faoliyat  ko‘rsatgan.  Xalifa  Al-Ma‘mun  (813-833  yillar),  Al-Mutasim 

(833-842)  va  Al-Vosiq  (842-847)  davrlarida  Sharqning  dastlabki  akademiyasi  - 

«Bayt-ul  hikma»da  Xorazmiy  rahbarligida  arablar  va  boshqa  xalqlar  vakillari 

                                                 

32

 O‘sha joyda. 




 

65 


bilan  bir  qatorda  Axmad  Farg‘oniy,  Axmad  ibn  Abdulloh,  Marvaziy  kabi  O‘rta 

Osiyolik olimlar tadqiqotlar olib borganlar. 

Xorazmiy  o‘zining  tabiiy  fanlar  sohalaridagi  ilmiy  faoliyati  bilan  ilg‘op 

ijtimoiy-falsafiy  tafakkurga  yo‘l  ochdi.  U  «algebra»  va  «arifmetika»larning 

muallifidir.  Matematikada  abstraksiya  tushunchasini  kengaytirdi,  induksiya  yo‘li 

bilan umumiy yechish usullarini hal qildi. «Algoritm» iborasi ham uning taxallusi 

bilan bog‘liq. 

Xorazmiy  nomini  tarixda  qoldirgan  asarlaridan  biri—  «Aljabr  val-

muqobala» risolasidir. 

«Kitob  surat  al-arz»  («Yerning  surati»)  nomli  geografiyaga  oid  noyob 

asarida yuzlab muhim joylar va tog‘larning geografik tafsiloti berilgan, daryolar, 

dengizlar  va  ummonlar  havzasining  shakli,  ularda  joylashgan  orollarning  muhim 

belgi jihatlari bayon qilingan. 

Xorazmiy  Bag‘dod  rasadxonasida  o‘tkazgan  kuzatishlari  asosida  yangi 

«Astronomik  jadvallar»  tuzgan,  bu  asar  XII  asrda  lotin  tiliga  tarjima  qilinib,  bir 

necha asr davomida undan foydalanilgan. 

827 yili Xorazmiy rahbarligida Yer kurrasining hajmini aniqlash maqsadida 

Yer meridianining bir gradusi o‘lchab chiqilgan. 

Xorazmiyning  «Usturlob  haqida  risola»,  «Quyosh  soatlari  to‘g‘risida 

risola», «Tarix risolasi», «Musiqa risolasi» kabi asarlar yozgani ham ma‘lum. 

XIX asrning mashhur matematigi va tarixshunosi, fransuz olimi P. Tanneri 

shunday  deb  yozgan:  «Xorazmiy  asarlari...  g‘arbda  matematika  sohasidagi 

ko‘pgina  kashfiyotlarning  manbai  bo‘lib  xizmat  qildi.  Shuning  uchun  ham 

Xorazmiy nomi Ovrupoda abadiylashib qoldi»

33



Yuqorida aytganimizdek, Islomning Markaziy Osiyoga tarqalishi tufayli bu 



yerda  juda  ko‘p  mahalliy  Islom  olimlari-hadisshunos  (muhaddis),  Qur‘on 

tafsirshunoslari  (mufassir)  va  Islom  dini  qonun-qoidalari,  yo‘l-yo‘riqlari  bilan 

shug‘ullanuvchi  yuzlab  mashhur,  Islom  dunyosi  tan  olgan  olimlar  yetishib 

                                                 

33

 Qamchibek Kenja. Andijondan Bog‘dodgacha. T., ―Sharq‖, 2007, 158-bet. 




 

66 


chiqdilar.  Bular  Islom  dini  borasida  jahon  faniga  o‘zlarining  ulkan  hissalarini 

qo‘shib ketdilar. Ularning asarlari hozirgacha Islom dini hukmron yoki xalqi shu 

dinni  qabul  qilgan  davlatlardagi  diniy  madrasa  va  institutlarda  asosiy  qo‘llanma 

sifatida  o‘qitilib  kelmoqsa.  Ular  Markaziy  Osiyo  shuhratini  musulmon  dunyosi 

miqyosiga ko‘targan mashhur olimlardir. 


Download 0,54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   26




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish