Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникация технологиялари давлат қЎмитаси тошкент ахборот технологиялари университети

4. Синтетик ва аналитик ҳисоб. 
Хўжалик жараёнлари рўй бериши натижасида хўжалик маблағлари ва 
уларни ташкил топиш манбаларини доимо миқдорий, таркибий ва 
жойлашиши жиҳатидан ўзгариб боришини ҳужжатлаштириш, бухгалтерия 
проводкалари ёрдамида счётларда акс эттириб бориш бухгалтерия ҳисобини 

---

42 
асоси ҳисобланади. Счётларни улар маълумотларни қай даражада акс 
эттиришига қараб синтетик ва аналитик счётларга ажаратиш мумкин. 
Синтетик счётларда хўжалик маблағлари ва улар ташкил топиш манбалари 
ҳақидаги маълумотлар умумлаштириб, пул ўлчов бирилигида акс 
эттирилади. Синтетик счётлар орқали юритиладиган ҳисоб эса, синтетик 
ҳисоб деб аталади. 
Аналитик счётлар эса хўжалик маблағлар ва улар ташкил топиш 
манбалари ҳақидаги маълумотларни улар алоҳида турлари бўйича, аниқ 
кўрсаткичлар орқали олишда фойдаланилади. Аналитик счётлар миқдори у 
қўлланаётган корхона, ташкилот ва муассасанинг халқ хўжалиги қайси 
соҳасида эканлигига, уларнинг фаолият тури катта ёки кичиклигига боғлиқ 
бўлади. Аналитик счётлар бўйича юритиладиган ҳисоб аналитик ҳисоб 
дейилади. Қуйидаги мисоллар орқали синтетик ва аналитик счётларни бир-
биридан фарқи ва шу билан бирга уларни ўзаро боғлиқлигини кўриб ўтамиз 
«Товарлар» счёти 2900 рақами билан белгиланиб синтетик счёт 
ҳисобланади. Товарлар хўжалик маблағларининг айланма активлар қисмига 
кириб, муомала соҳасида бўлади. Шунинг учун ҳам бу счёт активдир. 
«Товарлар» счёти дебети қолдиғидаги сумма савдо корхонасидаги мавжуд 
бўлган товарлар қийматини билдиради, аммо товарлар қайси туридан қанча 
қолганлиги ҳақидаги маълумотни ҳам пул ўлчов бирлигида, ҳам натура 
ўлчов бирлигида аналитик счётлар орқали олиш мумкин. Синтетик ва 
аналитик счётларни бир-биридан фарқи синтетик счётларда хўжалик 
маблағлари ва улар манбалари умумлаштириб кўрсатилса, аналитик 
счётларда эса улар ҳақидаги маълумотлар уларнинг турлари бўйича алоҳида-
алоҳида, ҳамда уч ўлчов бирлиги ҳам қўлланиб акс эттирилади. Товарларни 
умумий қиймати 2910 «Омбордаги товарлар» синтетик счётидан олинади, 
яъни 27.5200 000 сўм . Шундан холодильниклар «SINO» - 5та 40 000 дан - 
2
00. 000 сўм «Электролюкс» - 12 та 800. 000 дан - 9.600 000 сўм «Uz 
DAEWOO - 
20 та 400. 000 дан - 8 000 000 сўм «Видеоиккиликлар»: 
«DAEWOO» 15 та - 120 000 дан 1 . 800 000 сум, «Samsung « 28 та - 140 000 
дан 3.920. 000 сўм «Filips» - 20 та - 200 000 сумдан 4. 000 000. 
Аналитик счётлардаги маълумотларнинг жами уларни умумлаштирувчи 
синтетик счётнинг маълумоти билан тенг келиши зарурлиги - бу счётларнинг 
ўзаро алоқадорлигини ва бир-бирини тўлдириб боришини билдиради.
Корхона хўжалик маблағларининг ташкил топиш манбаларини 
ифодаловчи синтетик счёт ва аналитик счётлар ҳам худди шу тартибда 
бўлади. Масалан, Машина ва ускуналарнинг эскиришининг синтетик ҳисоби 
0230 «Машина ва ускуналарнинг эскириши» счётда юритилиб, пассив счёт 
ҳисобланади. Корхонада мавжуд бўлган машина ва бошқа ускуналарнинг 

---

43 
эскириши уларнинг ҳар бири бўйича алоҳида юритилади. Ва бу машина ва 
ускуналарнинг эскиришининг аналитик ҳисоби ҳисобланади. Аналитик 
ҳисоб ёрдамида аниқланган эскириш суммалари жамланиб, синтетик ҳисобда 
0230 
счётда юритилади.