T o s h k e n t d a V l a t I q t I s o d I y o t u n I v e r s I t e t I e k o n o m e t r I k a

Ь
У . - —
 
( * - 1 . 2 .....
М - р *
 1), 
(1)
P
bu  erda: 
p -
 
tenglashtirish  davri  uzunligi  vaqtli  qatorlar  xarakteriga  bog'liq 
bo'ladi;
*  - o 'rta ch a qiymatning tartib nomeri.
Vaznli  tenglashtirish  turli  nuqtadagi  qatorlar dinam ikasi  uchun  vaznli  o 'rtach a 
qiymatlami o'rtachalashtirishdan iborat.
Birinchi  2/7 +  1  qatorlar  dinamikasini  olib  k o 'ra y lik  
(p
  odatda  1  yoki  2  ga 
teng).  Tendensiyalar funksiyasi sifatida qandaydir:
У, ='Za'l‘
(
2
)
(2) to 'la  darajasini olaylik.
U ning param etrlari
p*
 I 
ff+1 
e+1 
p
*I
-p*
 I 
-/>+i 
-p+i 
-p*
 j
tenglamasi yordam ida eng kichik kvadratlar usuli bilan aniqlanadi.
K o'phad (polinom ) o 'rtach a darajasi  ^ +1  nuqtasiga joylashgan.  fl°  ga nisbatan 
tenglamani echsak:
а*=Ьм+Ъгуг +...+Ъ1<п,уг^
 
^
hosil  qilamiz.  Bu  erdagi 
qiymati 
p
  va  *  m ohiyatiga  b o g 'liq  b o'ladi.  Hosil 
bo'lgan  tenglama 
(4) 
birinchilardan  2^  + 1  qatorlar  dinam ikasi  qiym atining  vaznli 
o 'rtacha qiymat arifm etikasi  hisoblanadi.  Sirg'aluvchan  o 'rtacha  qiym at usuli  boshqa 
usullarga  nisbatan  qator  afzalliklarga  ega.  Jumladan,  sirg'aluvchan  o 'rtacha  qiym at 
shunday  tendensiya  funksiyasini  beradiki,  u  m ohiyatiga  k o 'ra   o'rganilayotgan 
qatorlar  mohiyatiga  yaqin  turadi.  Chunki,  qatom ing  ayrim  qism lari  -  eng  yaxshi 
tendensiya  tanlab  olinadi.  O 'rganilayotgan  qatorlarga  yangi  daraja  qo'shilishi 
mumkin.  Tendensiyalam i  aniqlash  k o 'p   m ehnat  talab  etishi  singari  xususiyatlar 
sirg'aluvchan  o 'rtacha  qiymat  usulining  afzalliklari  hisoblanadi.  Lekin  sirg'aluvchan

---

o'rtacha  usul  sirg ‘anish  davri  oshirilishi  bilan  qatoming  eng  chetki  davrlari  haqidagi 
axborot  yo'qolishi  singari  kamchiliklarga  ham  ega.  Bunga  vaqtli  qatorlar  tahlilining 
ba’zi  usullarida yo‘l  q o 'y ib   bo'lmaydi.
Eng kichik  kvadratlar  usuli.  Eng  kichik  kvadratlar usulining  mohiyati  shundan 
iboratki,  uning  natijasida  izlanayotgan  tenglamalar  tendensiyasining  shunday 
parametrlari  hosil  bo'ladiki,  bunday hollarda
Zt)V 
-»™n
(5)
funksiya  m inimumga aylanadi.
5.4.T re n d   m odellari asosiy tendentsiyasini aniqlash.
Iqtisodiy  qatorlar  dinamikasi  tendensiyasini  aniqlash  vaqtida  ko'pchilik 
hollarda turli  darajadagi polinomlar: