Muhandislik -geologik tadqiqotlar

34.2. Atrof - muhitni  muhofaza  qilish vazifalari 
Neft’ va gaz konlarini ishlatishda atrof - muhitni muhofaza qilishga jiddiy  
e’tibor  berish  kerak. 

---

259 
 
Neft’    va    gaz    konlarini    ishlatish    kon    atrofi    hududidagi    tabiiy  
resurslarning  holati  bilan  mustahkam  bog’liq.    Konni  ishlatishda  qishloq  xo’jaligi  
va    o’rmonzorlarga    qarashli    o’nlab,    yuzlab,    ba’zida    minglab  kvadrat  
kilometrdan    iborat    bulgan    katta    maydonlar    ajratib    beriladi.  Konni    ishlatish  
ehgiyojlari uchun  xar  yili  tabiiy  suv  havzalari  (asosan daryolar)ning  million,  
ba’zida    yuzlab    million    kubometr    suvlaridan  foydalaniladi.    Kon    to’la    qurib  
bitkazilmagan    sharoitda,    ayniqsa    uni  o’zlashtirish    bosqichida,    havoga  
chiqarilgan    gazni    va    yo’lakay    (neft’)    gazni    masha’la    qilib    yoqqanda  
atmosferaning  zararli  gazlar  bilan bulg’anishi  hollari ruy beradi.  Ko’pincha yer 
yuzasi (va tabiiy suv havzalari) quduq va  boshqa kon  inshootlari  atrofi  qatlam  
(oqava)  suvlari  va  neft’ bilan  kuchli  ifloslanishi  mumkin.  Neft’  konlarining  
ishlatilishi    natijasida    yer    yuzasini    cho’kishi    ham    kuzatiladi    (Kaliforniya,  
Grozniy).  Shunday  qilib,    neft’  va  gaz  konlarini  ishlatishda  tabiatni  muhofaza  
qilish   buyicha  quyidagi  asosiy  vazifalarni  amalga  oshirish  zarur: 
1)    kon    inshootlari    uchun    ajratiladigan    yer    maydonlari    hajmini  iloji   
boricha  kamaytirish; 
2)  atmosferani,  yer  yuzasini,  tabiiy  suv  havzalarini  gaz,  neft’, qatlam  
suvi    va    boshqa    ishlab    chiqarish    chiqindilari    bilan    bulg’anishiga  qarshi  
tadbirlar  belgilash; 
3)  tabiiy  suv   havzalaridagi  suvlardan  foydalanishni kamaytirish; 
4)    kondan    foydalanishda    yer    yuzasining    cho’kish    jarayonini    nazorat  
qilish  va  bu  jarayonlarni  bartaraf  etish  bo’yicha  tadbirlar  belgilash. 
Bu  vazifalarni  amalda  hal  qilish  uchun  quyidagilar  zarur: 
1)  kon  ob’yektlari,  neft’  va  gazni  yig’ishning  bir  quvurli  sistemasini  
va    blokli    avtomatlashtirilgan    uskunalarni    qurishning    yangi  industrlashgan  
blokli  metodlarining tez joriy  etilishini  ta’minlash; 
2)    hamma    joyda    kon    ob’ektlarini    bopqarishning    avtomatlashtirilgan  
sistemalarini,   neft’    va    gazni    yig’ish    va    jo’natishni,   suvni    nasos    yordamida  
haydashning germetiklashtirilgan  sistemalarini  joriy etish; 

---

260 
 
3)  qatlamga  suv  bostirishda qatlam  suvidan  va  kon kesimidagi  boshqa  
suvli  intervallarning  suvidan  to’la  foydalanish; 
4)    neft’    bilan    yo’l  -  yo’lakay    qazib    olinadigan    gaz    va    boshqalardan  
to’la  foydalanishni  ta’minlash. 
Jumladan,  O’zbekistan  neft’  konlarida  kon  qurilishining  yangi  metod-
laridan    foydalanish    sanoat    qurilishi    uchun    ajratiladigan    yer    maydonlarini  
so’nggi  besh  yilda  ikki  baravardan  ziyod  kamaytirish  imkonini  berdi.  Yerning 
unumdor  qatlamini  tiklash  bo’yicha  bajarilgan  ishlar natijasida faqat oxirgi o’n 
yilda 200 km
2
  yerni qishloq   ho’jaligiga qaytarildi.  Suvni tozalaydigan inshootlar 
qurish,  suv    bostirishda      qatlam    suvidan    to’la  foydalanish,    kompressor  
stantsiyalari  va boshqa texnologik   ob’ektlarni  havo  bilan  sovitishga  o’tkazish  
suv  sarfini  yiliga  qariyb  180  mln. m
3
  ga  kamaytirilishini  ta’minladi. 
Neft’    va    gazni  yig’ish,    jo’natish,    saqlash,    tozalash    va  topshirishning  
germetizatsiyalashgan    sistemasini    joriy    etish    neftning    yiliga    mutlaq  
yo’qolishini    2,4    baravar    yoki    0,6    mln.    tonnaga  kamaytirish    va    gazdan  
foydalanishni    92%    ga    yetkazish    imkonini    berdi.    Shu    yo’l    bilan    atrof  - 
muhitning  neft’,  gaz,  oqava  suvlar  bilan  ifloslanishining  qariyb  butkul  oldini 
olish  uchun  sharoit  yaratilmoqda. 
Yuqorida    qarab    chiqadigan    omillar    shundan    dalolat    beradiki,  atrof  -
muhitni   muhofaza  qilish   tabiiy    resurslardan   omilkorlik   bilan  foydalanishning 
umumiy muammosida  yer qa’rini muhofaza qilish bilan  bevosita  bog’liqdir.