Muhandislik -geologik tadqiqotlar

gryada deyiladi, nisbiy balandligi 200 metrgacha bo’ladi. 
Tog’-  atrofidagi  tekislikdan  qad  ko’targan  balandlikdir.  Nisbiy  balandligi 
500  metrdan  oshadi,  gumbazsimon,  konussimon,  piramida  shaklida  bo’lishi 
mumkin.  Tog’ning  eng  baland  nuqtasi  -  tog’  tepasi,  cho’qqi.  Qatorasiga  davom 
etib ketgan tog’lar-tog’ tizmasi. 
Relyefning  botiq  shakllaridan  eng  kattasi  vodiydir.  Vodiylarning  tagidan 
daryo,  soy  oqsa-daryo,  soy  vodiysi  deb  ataladi.  Vodiyni  hamma  vaqt  daryo  oqib 
turadigan qismi - daryo o’zani (ruslo), toshqin vaqtida suv bosadigan joylar qayir 
(poyma) deyiladi. 
           Vaqtincha  oqqan  suv  o’yib  ketgan  uzun  chuqurlar  jar  deyiladi.  Odatda 
jarlarning  yon  bag’ri  tik  bo’lib,  unda  o’simlik  o’smaydi.  Jarlarning  uzunligi  bir 
necha metrdan o’nlab kilometrgasha, chuqurligi 50 metrgacha bo’lishi mumkin.  
Topografik  xaritalarda  relyef,  asosan,  gorizontallar  bilan  tasvirlanadi. 
Gorizontal  -  balandliklari  bir  xil  bo’lgan  nuqtalarni  tutashtiruvchi  chiziqdir. 
Gorizontal - izogips deb ham yuritiladi. 
Tepalikni  bir  xil  balandlikdan  o’tuvchi  a,b,c  gorizontal  tekisliklar  kesib 
o’tgan deb faraz qilaylik. 

---

24 
 
 
 
   
  
 
 
  A- 
 
Tekislikda  gorizontallar  hosil  bo’ladi,  ikki  gorizontal  tekislik  orasidagi 
vertikal masofa, h-kesim balandligi 
   
Ikki  gorizontal  orasidagi  masofa  d-gorizontal  oralig’i.  Yon  bag’ir  bilan 
gorizontal tekislik orasidagi burchak α- qiyalik burchagi deyiladi.  
 
                                      
 
   
                                 
 
 
 
 

---

25 
 
Topografik  xaritalarda  yon  bag’irning  nishabi  gorizontallarga  qisqa 
chiziqlar  chizib  ko’rsatadi.  Bergshtrixlarning  erkin  uchi  qaysi  tomonga  yo’nalgan 
bo’lsa, yon bag’irning nishabi shu tomonga qaragan bo’ladi. 
Ma’lum  masshtabli  topografik  xarita  uchun  qabul  qilingan  kesim 
balandligiga  muvofiq  chizilgan  gorizontallar  asosiy  gorizontallar  deyiladi. 
Topografik  xaritalarda  va  planlarda  asosiy  gorizontallar  uzluksiz  egri  chiziqlar 
ko’rinishida  chiziladi.  Asosiy  gorizontallarning  kesim  balandligi  xaritaning  ostki 
tomonida  ramkadan  tashqarida  yoziladi.  Relyefni  o’qish  oson  bo’lishi  uchun  har 
beshinchi  gorizontal  yo’g’on  qilib  chiziladi,  agar  kesim  balandligi  5  metr  bo’lsa, 
25,50,75… gorizontallar  yo’g’on bo’ladi.  
Agar  kesim  balandligi  2.5  metr  bo’lsa,  har  o’ninchi  gorizontal  yo’g’on 
bo’ladi. 
Ayrim  joylarning  relyefini  asosiy  gorizontallar  bilan  to’la  ko’rsatib 
bo’lmagan hollarda kesim balandligining yarmiga teng gorizontallar chiziladi. Ular