Э. Бе гм а то в, А. М а м а т о в адабий норма назарияси (А дабий н орм анинг типлари) II қисм

; ,
Мажбуоий норма тил тузилшшшинг имкоииятларидан келиб 
чнқиб, албатта, нутвда амалга ошишн қерак. Нутқда бу нормашшг 
бузилнши сўзлоичи ёки ёзувчини она тнлн чегарасидан чиқаради. 
Мажбурий иорма тнлниш рнвожнга қараб ўзгарнб гуради,
Диспозитив нопма - у ё к и , бу пазарий ёкн маданий-тарнхий 
шароитлариинг оқнбата натижасида юзага кслгаи ва тил тузилишнга 
асослаиган 
тавсиялардир. 
Днспозитнв 
норма 
қонунлаштирнш 
жараёнида 
аинқлаииб, 
тўлдирилнб, 
кўршшшлари 
ўзгартнрилиб 
борилади.
Нормакинг қайд этилган йўсин (аспект)ларн бнр-бнри билан узвий 
бо-лиедир ва бир-бирларинн мантиқан тўлднриб боради. Демак, хулоса 
қилиб айтганда, яорманинг объектнв жиҳати ҳар доим бирламчи, 
аксиологик 
жиҳати 
эса 
иккиламчидир. . Чунки 
маълум 
тил
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

92
ҳодисасипииг тўғри ёки нотўғрилигнпн баҳолаш учун аввало уни 
ўрганнш керак. 
'
Кўрсатилган жиҳатларнннг иоаниқ чегараланиши тил ва норма 
ҳақнда жуда кўп нлмий ишларнн юзага келтирди. Бу ишларнинг 
муаллифлари ҳар доим ҳам бир-биршш яхшн, етарли даражада 
тушуинб етмадилар, чунки улар турлича назарняларга асосланиб иш 
кўрдилар. Кўпчилнк илмий маибаларда тил фактлари изоҳланшшшинг 
лнсоннй приициплар» ва нутқнннг тўтрнлнп: аниқ чегараланмайди. 
Яна шунн таъкндлаш кераккч, объектив ва акснолопж нормаларни 
алоҳнда ажратиб ўрганншшшг заифлнгн шуидакн, бу ҳар иккала томон 
ҳам “тил иормаси” тушупчасшпшг соф лнигвнстик табнатидан келиб