1-modul. 1-Mа’ruzа: Hayot faoliyati xavfsizligini ta’minlash asoslari Reja

Boshqarish organlariga qo'yiladigan kuch kattaligi 

 

Boshqarish qismlari 

Kuch kattaligi (H) 

Dasta:me'yoriy maksimal 

20-40 

100 

Knopka,  

tumbler,  

qoshgichlar:yengil turi  

og‟ir turi                          

 

1400-1600 

6000-12000 

Oyoq pedallari: 

kam ishlatiladigan   

tez-tez ishlatiladigan  

 

500gacha 

20-50 

Qo'lda boshqarish dastaklari 

uchun 

130-160 

Davriy ishlatiladigan 

ko‟p ishlatiladigan 

20 

40 

 

Ish  joyi  -  bu  inson  mehnat  faoliyatini  amalga  oshirishga  “Inson-mashina    ishlab  chiqarish 

muhiti”  tizimida  ma'lumotlarni  aks  ettirish  vositalari,  boshqarish  qismlari  va  yordamchi  jihozlar 

bilan  jihozlangan  joydir.  Ish  joylari  yakka  va  jamoa  turlarga  bo'linib,  “tikka”,  “o'tirib”  va  “tikka-

o‟tirib”  ishlashga  mo'ljallanadi.  Egronomika  ish  joylarini  loyihalashga  talablarni  ifodalab  beradi. 

Asosiy  va  qo'shimcha  harakat  zonalarni  aniqlaydi,  tegishlicha  poldan  balandlik  bo'yicha, 

simmetriya o'qidan front bo'yicha jihozlarning joylashish zonalarini aniqlab beradi. 

Odam har xil ishchi holat (tik, o'tirgan,  yotgan va engashgan)larining optimal va chegaraviy 

o'lchamlarini  aniqlash  uchun  ish  joyini  qulay  tashkil  qilishda  ishlatiladigan  zarur  antropometrik 

ma‟lumotlar  tizimlashtiriladi.  Ishning  va  ishchi  holatlarning  harakteriga  bogliq  hamda  har  xil 

turdagi ishchi stollar va o'rindiqlarni konstruksiyalash bo'yicha umumiy tavsiyalar yaratiladi. 

Ish  joyini rejalashtirish va joylashtirishda quyidagi  tamoyillarga amal qilish  tavsiya qilinadi: 

boshida to'liq rejalashtirish, keyin qismlarini, oldin optimal holda, keyin amaliy ruxsat qilinganini; 

ish jarayoni va jihozni rejalashtirishga yagona tizim talablari bilan yondashish. 

Ish  joyini  tashkil  qilishda  quyidagilarni  ta'minlash  maqsadga  muvofiq:    operatorning  ma'qul 

ishchi  holati  (tik  yoki  o'tirgan  holda);    muhimligi  va  ko'rish  maydoni  doirasida  foydalanish 

jadalligiga  qarab  boshqarish  qismlari  va  indiqatorlarini  qulay  joylashtirish;  operatorga   

harakatlanish  va   siljishda  yetarli erkinlik berilishi;  ish joyi elementlarining eng yaxshi ko'rinishi; 

insonning  antropometrik,  fiziologik  va  psixologik  tavsiflarining  ish  joyi  konstruksiyasiga  mosligi;  

mashinadan  kelayotgan  ma‟lumotlar  tezligi  va  hajmining  inson  tomonidan  qabul  qilish  va  ishlov 

berishi  imkoniyatlariga  mosligi;    operatorlarning  ish  vaqtida  qisqa  muddatli  dam  olishlari  uchunf 

sharoit bo'lishi; ishlovchilarni xavfli va zararli ishlab chiqarish omillaridan himoya qilish. 

Ish  joyi  o'zida  ma'lumot  (MAEV  joylashgan  bo'shliq)  va  motor  (boshqarish  qismlari 

joylashgan bo'shliq) maydonlarini tashkil qiladi (1-rasm).          

Ma'lumot maydonida bir-biridan farqli uchta zona mavjud: birinchi zonada  - ko'rsatkichlarni 

aniq  va  tez  hisoblash  talab  qilingan  MAEV  joylashgan  (rasmga  qarang);    ikkinchi  zonada 

---

ko'rsatkichlarni  kamroqi  aniqlik  va  tezlikda  hisoblash  talab  qilingan  MAEV  joylashgan;  uchinchi 

zonada juda kam ishlatiladigan vositalar joylashadi. 

 

Motor  maydoni  ham  3ta  zonadan  iborat:  juda  tez  foydalaniladigan  (bir  minutda  kamida  2 

marta) va optimal yeta oladigan juda muhim: boshqarish   qismlari   joylashgan   -   birinchi   zona;   

tez ishlatiladigan  boshqarish qismlari (1 soatda 2 martadan ko'p) va yengil eta oladigan kam muhim 

vositalar  joylashgan  -  ikkinchi  zona;  kam  ishlatiladigan  (1  soatda  2  martadan  kam)  vositalar 

joylashgan -uchinchi zonalardan iborat.