Ғ. м. қосимов менежмент ўзбекистоп Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги упиверситетлар ва олий техника

15.3. Келишмовчиликларни тузилмали бошқариш 
усуллари ва уларни бартараф қилиш
29-чизмада тўқнашувнинг андозаси жараён кўри- 
нишида келтирилган.
Ундан кўриниб турибдики, бошқариш жараёнида 
бир ёки ундан зиёд келишмовчилик манбалари бор 
бўлса, тўқнашувли вазиятнинг пайдо бўлиши кўпая- 
ди. Баъзан одамлар келишмовчиликда қатнашиш 
оқибати харажатлар билан боғлиқ бўлмаслигини би- 
лади, бу ҳолда «мен унга ўзича иш кўришга рухсат 
бераман» қабилида вазиятга муносабат биддирадилар.
Аммо кўпгина вазиятларда, одам бошқанинг иста- 
ган мақсадига эришмаслигига муносабат билдиради. 
Ҳақиқий келишмовчилик кўпинча «у ноҳақ, менинг 
нуқтаи назарим тўғри» деб исботлашда пайдо бўлади.
Келишмовчиликнинг кейинги босқичи — бу улар­
ни бошқариш. Келишмовчилик вазиятини бошқариш- 
нинг бир неча самарали усуллари бор. Уларни икки 
гуруҳга ажратиш мумкин: тузилмали ва одамлар ора­
сидаги усуллар.
Ташкилотдаги тўқнашувларни бартараф қилмоқ 
учун ташкилот ичида тўқнашувни тузилмали бошқа- 
риш деб аталмиш усуллар кенг қўлланил&ци. Бу усул­
лар ривожланган тўқнашувларни бартараф қилиш 
учун ташкилот тузилмасини ўзгартиришлар билан 
боғлиқ. Улар тўқнашув жадаллигини пасайтиришга 
қаратилган, ушбу гуруҳ усулларига киради:
— раҳбарнинг ташкилотдаги ўзининг ҳолатидан 
фойдаланиш усуллари (буйруқ, фармойиш, кўрсат- 
ма, йўл-йўриқ, дастур ва ш.к.лар);
— тўқнашув қатнашчилари (уларни ноз-неъмат- 
лар, м ақсадлар, воситалар ва ҳоказолар бўйича 
«бўлиш») ёки уларнинг ўзаро боғлиқлигини камай­
тириш (бўлинмаларни тоифалаш ва мустақиллаш)
212
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

29-чизма. К елиш м овчиликнинг ж араён тарзидаги андозаси
билан боғлиқ ташкилотни қисмларга «бўлиш» усул­
лари;
— ишда ўзаро боғлиқ бўлинмалар (захира ёки кафо- 
лат материаллари ва комплектлаш) яратишга маълум 
«тайёргарлик» (эҳтиёткорлик) билан боғлиқ усуллар;
— йиғув бўлинмалари учун махсус йириклашти- 
риш механизмини (умумий ўринбосар, мураббий ёки 
мувофиқлаштирувчи ва ш.ў.лар) қўллаш билан бог- 
лик усуллар;
— ҳар хил бўлинмаларнинг қўшилиши ва улар­
нинг умумий масалаларининг бўлиниши (мисол учун 
меҳнатга ҳақ тўлаш ва ходимлар бўлимларининг шах- 
снинг тараққиёти бўлимига бирлашиши) билан бог- 
лик усуллар.
Тузилмали усулларни ўрганиш кишиларга тўқна- 
шув ҳолатларида раҳбарнинг хоҳишига мос келади - 
ган кандай хатти-ҳаракатлар қилишларини тушунишга 
ёрдам беради.
213
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Тўқнашувни бартараф қилишдаги яхши усуллар- 
дан бири ҳар бир ходим ва бўлинмалардан қандай 
натижалар келиб чиқиши мумкинлиги ни тушунтириш. 
Яна бир усул — мувофиқлик механизмини (гуруҳ зан- 
жирини) қўллаш. Умумташкилий мажмуи мақсадлар- 
ни қарор топтириш-ҳолатли тўқнашувни бошқариш 
яна бир тузилмали усулдир. Ҳолатий тўқнашувни бош- 
қариш усули мисолида рағбатлантиришдан фойдала- 
нишни тушуниш мумкин, бунда оқибатига боғлиқ 
бўлмаслик учун одам хулқига таъсир кўрсатилади.
Ш ахслар орасидаги тўқнаш увларни бартараф 
қилишда бешта усул бор. Четга чиқиш (оғиш) — 
тўқнашувдан четга кетишни ифодалайди. Текислаш
— шундай хулқки, бунда гўё аччиқланишга ҳожат йўқ. 
Зўрлаш ёки мажбур қилиш - ўз нуҳтаи назарини юк- 
лаш мақсадида қонуний ҳукмронлиги ёки тазйиқ (си- 
қув)ни қўллаш. Муроса ёки бир-бирига ён бериш - бу 
энг қулай ечим қабул қилишга олиб келмаса ҳам маъ­
лум даражагача бошқалар нуқгаи назарига тан бериш- 
дир, бу самарали чора. Муаммоларни ечиш — бунда 
ҳар хил ҳолатларда афзал кўринган фикрлар ва маъ- 
лумотларни танлаш талаб қилинади, икки томонга 
маъқул бўлган ечим топиш учун қарашлардаги ва 
ушбу қарашлар тўқнашувдаги фарқларни очиқ тан 
олиш билан тавсифланади.