Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti

1.1.2. Adsorbsiya. Fizik va kimyoviy adsorbsiya. 

Parda  hosil  boʻlishi  uchun  kerakli  qattiq  jism  asosning  yuzasiga  boshqa 

jism  atomlari  kelib  oʻtirishi  shart.  Qattiq  jismning  yuzasiga  har  qanday  chetki 

atomlarning  kelib  oʻtirish  hodisasi  adsorbsiya    deyiladi.  Bunda  asos  adsorbent, 

kelib oʻtirgan atom esa adsorbat deb yuritiladi. 

Kelib  oʻtirgan  atomlarning  adsorbent  atomlar  bilan  qanday  holatda 

ekanligiga qarab fizikaviy va kimyoviy adsorbsiyalar mavjud boʻladi. 

---

9 

 

Agar  adsorbat  va  adsorbent  atomlari  orasida  elektronlarning  almashuvi 

(yoki umumlashuvi) roʻy bermasa, fizikaviy adsorbsiya deyiladi. 

Agar adsorbsiya  jarayonida yuqorida aytilgan atomlar orasida elektronlar 

almashinuvi  roʻy  bersa,  bunday  adsorbsiya    kimyoviy  adsorbsiya  (xemosorbsiya) 

deyiladi. 

Adsorbsiya  natijasida  parda  hosil  boʻlishining  eng  umumiy  holini  koʻrib 

chiqamiz:  bunda  qattiq  jismning  yuzasida  alohida-alohida  atomlar  yoki  atomlarni 

guruhlari (2-15 atom) hosil boʻladi. Biz ularni parda hosil boʻlish markazlari deb 

ataymiz.  Bu  markazlar  atrofida atomlar  toʻplanib ular  ham  kengayadi,  ham  oʻsib 

boradi.  Agar  bu  kengayish  davomida  markazlar  atrofidagi  atomlar  boshqa 

atrofdagi atomlar bilan tez qoʻshilib ketsa (qalinlik 3-4 monoqatlamdan, ya’ni 15-

20 E dan oshmay turib), bunday oʻsishni qatlamma-qatlam oʻsish deb ataladi. 

Koʻpincha  markazlar  atrofida  oʻsish  ham,  kengayish ham  roʻy  beradi-yu, 

lekin  ular  ancha  qalinlikgacha  (15-20  monoqatlam)  bir  -  biriga  qoʻshilib 

ketmaydilar, ya’ni bir guruh oʻtirgan atomlar bilan ikkinchi guruh atomlari orasida 

orolchalar  hosil  boʻladi.  Pardalarning  bunday  oʻsishi  orolchali  oʻsish  xarakteriga 

ega deyiladi (1.1-rasm).[2]