Parrandachilik xo‘jaliklarini mexanizatsiyalashtirish. Mechanization of poultry farms

№
Nomlanishi
Belgilanishi
Izoh
Sodda
Shartli
I
Truboprovod
. —   1.1 
- • b i b - l —
z —   1.1
(yashil)
1.1-uzatiladigan 
muhit  (ichimlik 
suvi) 
rangi 
yashil. 2.2-bug‘
2
Oqim yo‘nalishini
ko‘rsatuvchi
truboprovod
z —   2.2
/ ---- 2.2
(pushti)
3
Truboprovodlarning 
bogianishsiz o ‘tishi
I
*
4
Krestovina
1
■
 
J
i
■x
i
/
--Ч -
5
Ventil
---------- X
—
6
Zadvijka
-.........
t e d —
13.3-jadval
Suyuqliklar va gazlar uchun truboprovodning shartli belgilanishlari 
(funksional sxema uchun)
Truboprovodlardagi gaz 
va suyuqliklar tarkibi
Sxemadagi shartli 
belgilanishi
Mnemosxemadagi 
belgilanish rangi
Suv
-  1 - 1 -
Yashil
Bug1
- 2 - 2 -
Pushti
Havo
- 3 - 3   -
Havo rang
Azot
- 4 - 4  -
To'q sariq
Kislorod
- 5 - 5 -
Ko‘k
Ammiak
- 1 1 - 1 1 -
Kulrang
Kislota
-  1 2 - 1 2 -
Olivkali rang
Moy
-  1 4 -   14-
Jigarrang
Suyuq yonilg‘i
- 1 5 - 1 5 -
Sariq
Yong‘inga qarshi truboprovod
- 26 -  26 -
Qizil
193

---

Nazorat  o ‘lchov  asboblari,  texnik  vositalar va  elementlar  funksional 
sxemalarda quyidagicha belgilanadi (13.4-jadval).
13.4-jadval
Funksional sxemalarda asbob va vositalarning shartli 
grafik belgilanishlari
194
Jadvalning davomi
№
Nomlanishi
Shartli belgilanishi
Izoh
7
Qo'shimcha  q o i yuritmali  ijrochi 
mexanizm
8
(fcloqa liniyalari
9
Aloqa liniyalarini bog‘ianishsiz 
kesishishi
-----------
1
-----------
10
Aloqa liniyalarini bogianishli 
kesishishi
----------
f
----------
11
Rostlash organi
J
t*
------ w  
f
x
 
v
13.5-jadval
Avtomatikaning funksional sxemalarida o‘lchanadigan kattaliklarni barfli 
belgilanishlari va asboblarning bajaradigan funksiyalari
Harfli
belgilanishi
O'Ichanadigan  kattalik
Asbob
bajaradigan
funksiya
Izoh
A
-
Signalizatsiya
С
—
Rotlash,
boshqarish
D
Zichlik
-
Farq, o ‘zgarish
E
Har qanday elektrik 
kattalik
-
F
Sarf, miqdor
-
Nisbat, qism
G
Oichov, holat, harakat
-
H
Q o i bilan ta’sir
Oichanayotgan 
kattalikni yuqori 
qiymati
G
-
Ko'rsatish
J
Avtomatik qayta qo‘shgich
-
К
Vaqt, vaqtli programma
-
L
Sath
Oichanayotgan 
kattalikni pastki 
qiymati
195

---

Jadvalning davomi
Harfli
belgilanishi
0 ‘lchanadigan kattalik
Asbob
bajaradigan
funksiva
Izoh
M
Namlik
-
P
Bosim, vakuum
-
Q
Sifat tarkibi va 
konsentratsiya
-
Jamlash vaqti 
bo‘yicha qo'shish
R
Radioaktivlik
Qayd qilish
S
Tezlik, chastota
T
Harorat
V
Qovushqoqlik
w
Massa (og‘ir!ik)
и
Bir nechta har xil 
oichanayotgan kattalik
X
Taklif etilmaydigan zaxira 
harf
В, N, О, Y, Z
Taklif etiladigan zaxiradagi 
harflar
13.10. Parrandalarga ozuqa tarqatish qurilmasini 
avtomatlashtirish
Parrandalarni qafasli saqlash sharoitida asosan zanjirli ozuqa tarqatish 
liniyalari  o‘matiladi.  Bunday  turdagi  ozuqa  tarqatish  qurilmasining 
prinsipial-elektrik sxemasi  13.21-rasmda keltirilgan.
Sxema qo‘lda va avtomatik ravishda boshqariladi  (SA).  HL1  va HL2 
signal lampalari qo‘shilgan rejim holatini bildiradi.
Avtomatik  rejimda  SA  pereklyuchateli  A  (avtomat.)  holatiga  o‘ma- 
tiladi.  Programmalashtirilgan  vaqt  relesi  (KT1)  1-yarns  transportyori 
yuritmasining magnitli puskateliga (KM1) tok beradi va parallel ravishda 
2-yarus  transportyori  yuritmasining  magnitli  puskateli  («КМ»)  ishga 
tushadi.
Bunker-dozator  ozuqa  bilan  to‘lganda  SL1  va  SL2  sath  datchiklari 
ishga  tushadi  va ular  KM1  va  KM2  magnitli  puskatellarini  o‘chiradi  va 
natijada  transportyorlar  ishdan  to ‘xtaydi.  Ovqatlanish  vaqti  bo‘lganda, 
KT2  vaqt  relesi  A1  va  A2  qurilmalari  orqali  KV2  va  KV3  kuchlanish 
relelarini  qo‘shadi  va  bunda  HL  4  va  HL  6  signal  lampalari  yonadi. 
KV2  va KY3  kuchlanish relelarining kontaktlari  KM3  va KM4  magnitli
196
t ,
UFZ
h'Mj: 1
T
. an
-i—
i-
КМЦ:1
0Г5
„SF
HL!
SA
PO ,A
-to|p4—
M
Ш:
I 
'
I  1
-
h
4 -
HLZ
Т П
-
HtA
—  -*
  f —f°
SLt
  I  I ' l  
ЯП
4—j—1
At
m i
1  !  ' 
-4—
HLS
1
  M
-r-И
ж
MB
a d . i l .
ALL
  )04_
-L
t  SB5
ЧИ7,
_
I I  !
г №
Ф
—$ r~
KVUZ
sue
-iffir
nr I'l,
J=^
SB1Z
r~
F r - ®
Ж 9
-0 2 2
KVt
KVl
Ъ.КТ1
ЛЕ-Ж Г ~ '
-ЗС-ЖИ
•шЛ
- m -.з
Ж
_ [ р
хиМ 
Г Ш
TZ-SBIlf
т>Ж
13.21-rasm.
  Parrandalarga ozuqa tarqatish qurilmasining 
prinsipial-elektrik sxemasi.
puskatellarini  ishga  tushiradi  va  bunda  HL8  va  HL9  signal  Iampalarini 
qo‘shadi.
Bunker-dozatorda ozuqa  sathining  kamayishi  bilan  SL1  va  SL2  sath 
datchiklari  yana  qaytadan  Ml  va  М2  transportyorlami  ishga  tushiradi. 
Bu  holda  ozuqa  tarqatish  jarayoni  avtomatik  ravishda  to ‘xtaydi. 
Transportyorlami  o‘chishi  bilan  ozuqa  tarqatish  jarayoni  yana  davom 
etadi. KT2 vaqt relesidagi ozuqa tarqatish vaqti tugagandan so‘ng, relening 
kontaktlari ochiladi va ozuqa tarqatish to‘xtaydi.
13.11. Inkubator qurilmalarida mikroiqlimni 
avtomatlashtirish
«Universal-55»  tipidagi  inkubatoriga  harorat  va  namlikni  avtomatik 
rostlashning  prinsipial-elektrik  sxemasi  13.22-rasmda  ko‘rsatilgan.
197

---

М~50ГЦ, ЭвОВ 
Я   В  С  N
13.22-rasm.
  «Universal-55» tipidagi inkubatorda havo harorati va namligini 
avtomatik rostlashning prinsipial-elektrik sxemasi.
198
Qurilma avtomatik v qo‘1 rejimida ishlaydi. Avtomatik rejimda inkubator 
kamerasidagi  haroratni  pasayishi  bilan  AL  termorostlagichi  (RTI-3)  VS 
tiristorini  ochishga  signalni  uzatadi.  Bunda nominal  kuchlanishi  EK1  va 
EK2  qizdirish  elementlariga  keladi.  Haroratni  yanada  kamayishi  bilan 
esa  AL  termorostlagichi  KM2  magnitli  ishga  tushirgichni  g‘altagiga 
kuchlanish beradi va o ‘zining kontaktlari bilan tiristomi shuntlaydi hamda 
qizdiriafe  elementlarini  to‘la  kuchlanish  bilan  ta’minlaydi.  Haroratning 
ko‘tarilishi  bilan  esa  shkafda  avvalo  KM2  magnitli  ishga  tushirgichi 
o‘chiriladi  va keyin  esa VS tiristorini  yopish uchun signal uzatiladi. Agar 
harorat 38,3 С dan oshib ketsa, u polda SKI  harorat relesining kontaktlari 
qo‘shilib  KV1  relesini  ishga  tushiradi  t a   KV2  oraliq  relesini  o‘chiradi. 
KV2  rele  kontaktlari  AL  termorostlagichni  o ‘choradi  va  YA1  sovitish 
solenoidini,  yorugiik  va tovushli  avariya  signalizatsiyasini  hamda  HL1 
mahalliy yoritishni qo‘shadi.  y
Kameradagi namlikni natijasida (3  foizga) A2 namlik rostlagichi YA2 
solenoidni qo‘shadi va М2 mexanik suv purkagichni ishga tushiradi. Bunda 
HL5  signal  lampasi  yonadi.  HL4  yorugiik  signalizatsiyasi  «Qizdirish», 
HL3 -  «Harorat me’yorida» va HL2 -  «Sovitish» belgilarini ko‘rsatadi.
13.12. Yoritish va nurlatish jarayonlarini 
avtomatlashtirish
S81
3№0Гц>380В:
199

---

13.13. Axlat tozalash jarayonlarini avtomatlashtirish
\   SB1  SB2
13.25-rasm.
  Tovuqxonada axlat tozalash qurilmasining texnologik 
(a) 
va prinsipial-elektrik (
b
) boshqarish sxemalari.
200
13.14. Tuxum yig‘ish jarayonini avtomatlashtirish
13.26-rasm.
 Tovuqxonada tuxum yig‘ish jarayonini avtomatik boshqarish tizimini
prinsipial sxemasi.
201

---

MUNDARIJA
Kirish............................................................................................................................................3
1-B O B .  Parrandachilikni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirishning 
umumtexnik asoslari................................................................................................. 6
1.1. Parrandachilikda mahsulot ishlab chiqarish jarayonlari....................................6
1.2. Parrandachilikda ishlatiladigan energiya turlari va energetik vositalari.........7
1.3. Mashinasozlikda ishlatiladigan asosiy materiallar va ularning
xususiy atlari................................................................................................................... 9
1.4. Mashina detallari, mexanizmlar va uzatmalar..................................................12
1.5. Mashina, apparat, agregat, moslama, qurilma va mashinalar
tizimi to‘g ‘risida tayanch tushunchalar....................................................................23
2-B O B .  Parrandachilik fermalaridagi texnologik jarayonlarni 
mexanizatsiyalashtirish
.................................................................................................26
2.1. Parrandachilik fermalarining turlari va umumiy tuzilishi.............................. 26
2.2. Parrandachilik fermalari va fabrikalari............................................................. 27
2.3.  Parrandalami saqlash binolari  va ularning texnologik jihozlari.................... 29
2.4. Parrandachilik fermalarining bosh rejasini loyihalash asoslari..................... 34
3-B O B .  Tuxumlarni inkubatsiyalashni mexanizatsiyalashtirish............................ 40
3.1. Tuxumlami inkubatsiyalash.............................................................................. 40
3.2. Tuxumlami inkubatsiyalashni mexanizatsiyalashtirish.................................. 42
4-B O B .  Parrandachilik fermalarini mikroiqlim bilan ta ’minlashni 
mexanizatsiyalashtirish
.................................................................................................47
4.1.  Parrandachilik binolarining mikroiqlimi, ahamiyati va qo'yiladigan
asosiy zooveterinariya talablari.................................................................................47
4.2.  Fermalarda binolami mikroiqlim bilan ta’minlash uchun ishlatiladigan 
qurilmalar.................................................................................................................... 48
4.3. Yoritilganlik......................................................................................................... 52
4.4. Ventilatsiya va isitish tizimlarini hisoblash......................................................53
5-B O B .  Parrandachilik fermalarini suv bilan ta ’minlashni 
mexanizatsiyalashtirish.......................................................................................... 59
5.1.  Fermalami suv bilan ta’minlashning ahamiyati va unga qo'yiladigan
204
asosiy talablar............................................................................................................. 59
5.2.  Suv manbalari va suv olish qurilmalari............................................................ 60
5.3. Fermalami suv bilan ta’minlash tizimi............................................................. 63
5.4.  Fermani suv bilan ta’minlash tizimini hisoblash............................................. 63
5.5.  Suv nasoslari va suv ko'taruvchi qurilmalar....................................................69
5.6.  Suv bosimini rostlovchi qurilmalar.................................................................. 73
5.7. Parrandalami sug‘orish qurilmalari.................................................................. 75
6-BOE^£>zuqalarni
 
tayyorlashni mexanizatsiyalashtirish
............................................ 80
6.1. Ozuqalarni tayyorlashning ahamiyati, usullari, sinflanishi va asosiy 
texnologik jarayonlar..................................................................................................80
6.2.  Ozuqa materiallarini tozalash............................................................................ 82
6.3.  Dag‘al ozuqalarni tayyorlash jarayonlarini mexanizatsiyalashtirish.............83
6.4. Ildizmevali ozuqalarni qayta tayyorlashni mexanizatsiyalashtirish.............. 87
6.5. Donli ozuqalarni tayyorlashni mexanizatsiyalashtirish.................................. 90
6.6.  Ozuqa aralashmalari tayyorlashni mexanizatsiyalashtirish..........................100
6.7. Ozuqalarni me’yorlagichlar va aralashtirgichlar........................................... 101
6.8. ОЧ uni ishlab chiqarish.^.............................................................................. 105
6.9. Omuxta yem tayyorlash texnologiyalari va texnika tizim i..........................108
7-B O B ..Parrandachilik fermalarida ozuqa tarqatish jarayonini 
mexanizatsiyalashtirish
.............................................................................................. 112
7.1. Fermadagi yuklar turi, hajmi va yuk tashish, hisoblash va transport vositalari 
tasnifi......................................................................................................................... 112
7.2. Parrandachilik fermalarida ozuqa tarqatishning ahamiyati, sinflanishi va 
qo'yiladigan asosiy talablar.....................................................................................114
7.3. Turg'un ozuqa tarqatgichlar............................................................................ 116
7.4. Ozuqa tarqatish jarayonlarini hisoblash.........................................................120
8-B O B .  Parrandachilik fermalarini chiqindilardan tozalash, saqlash
va ishlov berish jarayonlarini mexanizatsiyalashtirish
........................................123
8.1. Parranda chiqindilarini yig‘ishtirish mexanizatsiyasi.................................. 123
8.2. Mexanizatsiyalashtirilgan chiqindi saqlash va qayta ishlov berish 
qurilmalari.................................................................................................................125
8.3.Parrandachilik fermalarini chiqindilaridan tozalash tizimini hisoblash.......126
9-B O B .  Parrandachilikda tuxum yig‘ishtirish va unga birlamchi ishlov berishni 
mexanizatsiyalashtirish
.............................................................................................. 129
9.1. Tuxumning fizik, mexanik va texnologik xususiyatlari............................... 129
9.2. Tuxum yig‘ishtirish va qayta ishlash texnologiyasi......................................130
9.3. Tuxum yig‘ishtirish va birlamchi ishlov berish qurilmalari.........................130
9.4. Tuxum yig‘ishtirish va unga birlamchi ishlov berish jarayonlarini 
hisoblash................................................................................................................... 134
Ю-ВОВ. 
P arrandalam i so‘yish va ishlov berishni mexanizatsiyalashtirish
...........137
10.1. Parrandalami so‘yish va ishlov berish texnologiyasi................................. 137
10.2. Parrandalami so‘yish va ishlov berish texnologiyasida qoilaniladigan
205

---

qurilmalar..................................................................................................................137
11-B O B .  Parrandachilik fermalarida veterinariya-sanitariya ishlov berishni 
mexanizatsiyalashtirish........................................................................................ 143
11.1. Parrandalarga veterinariya-sanitariya ishlov berishning ahamiyati, usullari 
va sinflanishi............................................................................................................. 143
11.2. Veterinariya-sanitariya  ishlari uchun qo'yiladigan asosiy talablar............144
11.3. Veterinariya-sanitariya ishlov berish qurilmalari........................................145
12-BOB..Parrandachilik fermalarida texnika vositalariga servis xizmat 
ko‘rsatish tizimi..................................................................................................... 150
12.1. Parrandachilik fermalarida texnika vositalariga servis xizmati 
ko‘rsatishning ahamiyati va tarkibiy qismlari.......................................................150
12.2. Parrandachilik fermalaridagi texnika vositalariga servis xizmati 
ko‘rsatish tizimini hisoblash....................................................................................152
12.3.  Servis xizmati punkti uchun qurilmalar,  asboblar va moslamalar 
tizimini aniqlash....................................................................................................... 160
13-BOB. Parrandachilikda ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish....... 166
13.1.  Umumiy tushunchalar................................................................................... 166
13.2. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirishning 
xususiyatlari.............................................................................................................. 166
13.3. Avtomatik nazorat qilinadigan kattaliklar....................................................167
13.4. Datchiklar haqida tushuncha va ularning klassifikatsiyasi.........................169
13.5. Harorat datchiklari.......................................................................................... 171
13.6. Sath, bosim, sarf va namlik datchiklari........................................................175
13.7. Generator datchiklari......................................................................................182
13.8. Avtomatika relelari......................................................................................... 188
13.9. Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatik boshqarish sxemalari turlari.... 191
13.10. Parrandalarga ozuqa tarqatish qurilmasini avtomatlashtirish.................. 196
13.11. Inkubator qurilmalarida mikroiqlimni avtomatlashtirish.........................197
13.12. Yoritish va nurlatish jarayonlarini avtomatlashtirish................................ 199
13.13. Axlat tozalash jarayonlarini avtomatlashtirish..........................................200
13.14. Tuxum yig‘ish jarayonini avtomatlashtirish.............................................. 201
Adabiyotlar............................................................................................................................ 202
206
D. ALIJANOV, A. VOX1DOV, SH. SUVONKULOV
PARRANDACHILIK  XO‘JALIKLARINPMEXANIZATSIYALASHTIRISH 
VA  AVTOMATLASHTIRISH
Kasb-hunar k o llq la ri uchun  о ‘quv qo ‘llanma