Ergashxodjaeva Sh. Dj., Nazarova F. M

11-BOB. TOVARLARNI XALQARO BOZORGA YO’NALTIRISH 
 
11.1. Xalqaro marketingda taqsimlash kanallarining zaruriyati 
 
Xalqaro marketingda tovar taqsimlash kanallari alohida o’ringa ega.  
Taqsimlash  kanali  -  bu  tovar  ishlab  chiqaruvchidan  iste’molchilarga  etib 
borguncha  bosib  o’tadigan  yo’ldir.  U  tufayli  tovar  va  xizmatlar  hamda  ulardan 
foydalanish  istagida bo’lganlarni vaqt, joy va egalik huquqiga oid uzilishlar bartaraf 
etiladi.  
Ularning quyidagi turlarini ko’rsatish mumkin: 
•  tovarlarni  o’z  mamlakatidagi  tovarni  sotib  olgandan  so’ng  uni  chet  ellik 
iste’molchilarga qayta sotuvchi vositachilarga sotish (bilvosita eksport); 
•  tovarlarni  chet  eldagi  vositachi  yoki  yakuniy  iste’molchi  bo’lishi  mumkin 
bo’lgan iste’molchilarga sotish (bevosita eksport); 
•  tovarlarni  integrasiya  va  qo’shma  faoliyat  asosida  yoki  mustaqil    ravishda 
chet elda ishlab chiqarish va sotish. 
Ishlab chiqaruvchilarning katta qismi bozorga o’z tovarlarini vositachilar  orqali 
taklif  qiladi.  Vositachilar  orqali  harakat qilganda  foydaning bir  qismi  yo’qotilishiga 
qaramay,  vositachilardan  foydalanish  tovarning  ochiqligini  ta’minlash  va  uni 
maqsadli  bozorga  etkazib  berish  samaradorligining  yuqoriligi  bilan  izohlanadi.  O’z 
aloqalari, tajribalari, ixtisoslashuvi va faoliyat miqyosining kengligi bilan vositachilar 
firmalarga  ularning  bir  o’zi  erishishi  mumkin  bo’lgandan  ko’proq  foyda  olish 
imkonini  beradi.  Masalan,  bir  nechta  ishlab  chiqaruvchining  bitta  distribyutor  orqali 
ishlashi  sarflanuvchi  vaqt  va  xarajatlarining  tejalishi  hamda  bajariluvchi  ishlarning 
qisqarishiga  xizmat  qiladi.  Shu  sababli  har  bir  ishlab  chiqaruvchi  o’zining  taqsimot 
kanalini shakllantirishdan manfaatdor bo’ladi.  
Statistika ma’lumotlaridan ma’lum bo’lishicha, bugungi kunda vositachilar oziq-
ovqat  bozorining  65-67%,  kiyim-kechak  bozorining  75-80%,  videotexnika 
bozorining  40%ini  nazorat  qiladi.  SHunday  qilib,  bozorda  nazorat  funksiyalarining 
katta qismi tijorat-vositachi tashkilotlar zimmasiga to’g’ri keladi. 
Taqsimot kanallari bir qator juda muhim funksiyalarni bajaradi: 

---

 
246 
•  marketing tadqiqotlarini o’tkazadi; 
•  ayirboshlashni  rejalashtirish  va  engillashtirish  uchun  zarur  bo’lgan  axborot 
to’plashni amalga oshiradi; 
•  mahsulotni  xarid  qilish  va  sotish  shartlarini  (fakt  bo’yicha,  pulini  oldindan 
to’lash, konsignasiya) belgilab beradi; 
•  sotuvni rag’batlantiradi; 
•  doimiy xaridorlar bilan aloqa o’rnatadi va qo’llab-quvvatlaydi; 
•  narxlarni muvofiqlashtiradi. 
Boshqa  mamlakatlarda  tovar  taqsimlash  kanallarni  tanlashda  korxona 
maqsadlari  va  uning  sotuvni  nazorat  qilishi,  faoliyat  miqyosi  va  tovar  xarakteriga 
bog’liq  bo’ladi.  Shuningdek,  kanallar  soni,  kutilayotgan  sotuv  hajmi,  tovarni 
harakatlanishini  tashkil  etish  xarajatlari,  maxsus  tayyorlangan  xodimlar  va  boshqa 
shart-sharoitlar ham hisobga olinadi.