Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

Quyidagilar mahkumning asosiy majburiyatlari sanaladi:       
- jazoni o’tash tartibi va shartlariga rioya etish; 
-  jazoni  ijro  etuvchi  muassasa  yoki  organ  ma’muriyatining  qonunga 
asoslangan talablarni bajarish.  
 
 
Majburiyatni  bajarishdan  bosh  tortish  qonunda  belgilangan  tartibda 
javobgarlikka sabab bo’ladi. 
Mahkumlar huquqiy holatining qonuniy tus berilganligi inson huquqlari 
eng  oliy  qadriyat  ekanligidan  dalolat  berishligi  bilan  bir  qatorda  jinoyat-
ijroiya  huquqining  Insonparvarlik  prinsipiga  asoslanishi  bilan  izohlanadi. 
Zero,  mahkum  qanday  jinoyat  sodir  etishidan  qat’iy  nazar  unga  xudo 
tomonidan  yaratilgan  eng  buyuk  mo’jiza-inson  nazari  bilan  qarash,  uni 
jamiyat  uchun  kerakli  shaxs  qilib  qayta  tarbiyalashda  namoyon  bo’ladi. 
Masalan,  axloq  tuzatish  ishlariga  jalb  qilingan  mahkumni  jazolash  vositasi 
sifatida qayta tarbiyalash emas, unga hunar o’rgatish, o’z mehnati bilan xalq 
orasida obro’-e’tiborga ega bo’lishiga zamin yaratiladi, ko’maklashiladi. 
Mahkumlar  huquqiy  holatining  belgilanishidagi  eng  asosiy  jihat-
qonunlar  ijrosini  bir  xilligi  ustidan  nazoratni  prokuratura  organlari 
qonuniylikka asoslanib ish olib borishlarida aks etadi. 
Mahkumni qayta tarbiyalashda ikki muhim narsa mavjud: 

---

48 
 
1) mahkum o’z xatosini tushunib yetmog’i; 
2)  mahkum  o’z  mehnati  bilan  xalq  va  jamoa  orasida  obro’-e’tibor 
qozonishi, mehnat qilishi; 
Shuningdek, mahkumlar o’rtasida o’zining tartib buzarligi, yomon xulqi 
bilan  ajralib  turuvchi  mahkumga  turli  xildagi  jazo  choralari  ham  
qo’llanilishi mumkin. Masalan: tinchlantirish ko’ylagi, kartser va boshqalar. 
Mahkumning  qayta  tarbiyalanishida  jazoning  adolatliligi,  jazoni  ijro 
etuvchi  koloniyadagi  muhit,  huquq  va  majburiyatlardan  to’liq  foydalanish 
ham  katta  rol  o’ynaydi.  Shuni  ham  ta’kidlash  lozimki,  mahkumlarning 
ijtimoiy-huquqiy maqomini to’g’ri belgilanishi, ularni jamiyat uchun kerakli 
shaxs  qilib  qayta  tarbiyalash  huquqni  muhofaza  qiluvchi  organ  xodimlari 
uchun birlamchi vazifa sanaladi. 
  Mahkumlarning huquqiy maqomini belgilab beruvchi bir qator xalqaro 
me’yoriy-huquqiy  hujjatlar  (standartlar)  majmui  mavjud.  Bular  turkumiga 
birinchi  navbatda  BMTning  mahkumlarning  huquqiy  maqomiga  oid  paktni 
kiritish  mumkin.  U  o’z  o’rnida  bir    nechta  xalqaro  me’yoriy  hujjatlarga 
bo’linadi. Masalan: 
1)  1955-yilda  qabul  qilingan  mahkumlar  bilan  olib  boriladigan 
so’zlashuvga minimal standartli xalqaro hujjat; 
2)  1979-yil  qabul  qilingan  mansabdor  shaxslarning  jazoni  ijro  etish 
organlarida nazorat olib borishda o’zini tutish qoidalari Kodeksi; 
3)  1985-yil  qabul  qilingan  voyaga  yetmagan  makumlarning  huquqiy 
maqomini belgilovchi xalqaro hujjat va hokazo;   
 4) 1987-yil qabul qilingan “Yevropa turmalari qoidasi”; 
Respublikamiz  mustaqillika  erishgach  BMTning  bu  standart  xalqaro 
hujjatlarini  qabul  qilingan,  yangi  Jinoyat-ijroiya  kodeksi  moddalariga 
im’lementatsiya  qildi.  Jinoyat-ijroiya  huquqidagi  Insonparvarlik  va 
demokratizm prinsiplarining belgilab qo’yilishi fikrimizga misol bo’la oladi. 
Mahkumlar  xuddi  shu  prinsiplarga  asosan  bir  qator  huquq  va 
majburiyatlardan foydalanishlari mumkin. Bu ham o’z navbatida mahkumni 
qayta tarbiyalanishida muhim rol o’ynashi shubhasiz. Masalan: mahkumning 
posilka,  telegramma  olish  huquqlari,  telefon  so’zlashuvlari,  oziq-ovqat 
mahsulotlari,  mavsumga  oid  kiyim-kechak  olishlari,  yaqinlari  bilan 
uchrashuvlar,  barcha  erkin  fuqarolarga  o’xshab  bepul  tibbiy  xizmatdan 
foydalanishlari qonunda o’z aksini to’gan.