Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

Jinoyat-ijroiya  qonun  hujjatlari  -  O’zbekiston  Respublikasi 
Konstitutsiyasiga  asoslanadi  hamda  ushbu  Kodeksdan,  shuningdek  unga 
muvofiq qabul qilinadigan boshqa qonun hujjatlaridan iborat 
 
 
Shu  bois  Jinoyat-ijroiya  huquqi  fani  mustaqil  fan  sifatida  Jinoyat-
ijroiya  kodeksi  qabul  qilinishidan  avval  Axloq  tuzatish  mehnat  huquqi  deb 
yuritilgan. Hozirda bu fan aynan Jinoyat-ijroiya kodeksi tomonidan tartibga 
solinadigan  ijtimoiy  munosabatlarni  o’rganar  ekan,  mazkur  munosabatlarga 
JK  43-moddasida  nazarda  tutilgan  jazolarni  hamda  boshqa  jinoyat-huquqiy 
ta’sir choralarini o’tash va ularni ijro etish tartibi kiradi. 
Yangi  Jinoyat  ijroiya  kodeksida  inson  manfaatlari  ustun  qo’yilgan, 
milliy qonunchilik tamoyillari bilan yo’g’irilgan va xalqaro anrdozalarni ham 
inobatga  olingan  holda  ishlandi.  Qonun  davlat  manfaatlaridan  ko’ra 
mahkumlarning huquq va manfaatlarining himoya qilinishi asosida ishlandi. 
Avvalgi  qonunlar  siyosiy  mafkurining  manfaatlari  negizida  bo’lganligi 
uchun  ham  doimiy  ravshda  butun  jaxon  tan  olgan  xalqaro  tashkilotlarning 
tanqidida bo’lib kelgan edi. 
 Jinoyat-ijroiya  qonun  hujjatlarini  ishlashda  jinoyatchilikka  qarshi 
kurash,  jinoiy  jazolarni  qo’lash  va  mahkumlar  bilan  muomila  qilishning 
insoniylik tamoyillarini hisobga olgan holdagi huquqiy siyosatga asoslanildi. 
Bunday  yondoshuvga  butun  jazolarni  ijro  etish  tizimida,  jazolarni  ijro  etish 
organlari  va  muassasalarining  ishlarini  tashkil  etishning  normativ  ba’zasini 
yaratishda  ham  asoslanildi.  Jinoyat-ijroiya  qonun  hujjatlarini  ishlashda 
quyidagi huquqiy faktorlar asos qilib olindi: 
-    demokratizimning  rivojlanganlik  darajasini,  shaxs  va  fuqarolarning 
huquq  va  erkinliklarining  buzilmasligini,    huquqbuzarlarga  nisbatan 
insonparvarlilik munosabatlarining saqlanishini; 
-  huquqiy  madaniyat,  ijtimoiy  fikr  va  aholining  huquqiy  ongini,  milliy 
qadriyatlar tamoyillarini inobatga olishni; 
-  jazolarning  ijro  etish  tizimida  organ  va  muassasalarning  normal 
salohiyatga 
ega 
bo’lishlarini 
ta’minlashda 
davlatning 
iqtisodiy 
imkoniyatlarini inobatga olishni; 
- jinoyatchilikning axvolini, darajasi va xususiyatlarini; 
- jinoyat qonuchiligining rivojlanishi va qo’lanish amaliyotini; 
-jinoyat ijroiya tizimini, jazolarni ijro etish organlari va muassasalarining 
faoliyatlarini  tashkil  etishda  mahkumlar  bilan  muomila  qilishning  xalqaro 

---

25 
 
talablarini  im’lementatsiya  qilishga,  jinoyat  ijroiya  qonunlarining 
rivojlanishini  va  qo’lanish  amaliyotini  inobatga  olinishini  asos  qilib  olindi. 
Jinoyat-ijroiya qonun hujjatlarini ishlashda ushbu talablar majmuini inobatga 
olinishi  jinoiy  jazolarni  ijro  etishga  nisbatan,  jinoyat  ijroiya  huquqiy 
munosabatlarni shakllantirishda, mahkumlar bilan muomila qilishga nisbatan 
insonparvarlilik  munosabatlarida  bo’lish  O’zbekiston  Respublikasida  ushbu 
sohadagi siyosatini belgilab berdi. 
O’zbekiston  Respublikasida  jinoyat  qonunlarining  liberallashtirish 
siyosatining joriy etilishi Jinoyat-ijroiya qonun hujjatlariga ham o’z ta’sirini 
o’tkazishiga  sabab  bo’ldi.  Jumladan,  2001-yil  29-avgustda  qabul  qilingan 
“Jinoiy  jazolarning  liberallashtirilshi  munosabati  bilan  O’zbekiston 
Respublikasi  Jinoyat,  Jinoyat  protsessual  va  Ma’muriy  javobgarlik 
to’g’risidagi 
kodekslariga 
o’zgartirish 
va 
qo’shimchalar 
kiritish 
to’g’risida”gi  qonunning  qabul  qilinishi  bilan  Jinoyat  kodeksining  65ta 
moddasiga  o’zgartirish  va  qo’shimchalar  kiritildi.  Jumladan,  (JK  15-m) 
jinoyatlar  tasnifi  o’zgartirilib,  qator  qilmishlar  O’zbekiston  Respublikasi 
Ma’muriy  javobgarlik  to’g’risidagi  kodeksiga  o’tkazildi,  110  turdagi  uncha 
og’ir bo’lmagan jinoyatlar ijtimoiy xavfi katta bo’lmagan jinoyatlar toifasiga 
o’tkazildi.  Hozirda  JKda  nazarda  tutilgan  490ta  jinoyat  tarkibining  45,7% 
ijtimoiy  xavfi  katta  bo’lmagan,  23,9%  uncha  og’ir  bo’lmagan,  19,4%  og’ir 
va 11% o’ta og’ir jinoyatlar toifasiga mansubdir. Jinoyat qonunchiligidagi bu 
o’zgarishlar Jinoyat-ijroiya tizimida ham ijobiy o’zgarishlarga sabab bo’ldi. 
Ushbu qonunga binoan jinoiy jazolar tizimidan mol-mulkni musodara qilish 
jazosi chiqarildi. Shunga ko’ra JIKning 162-moddasida nazarda tutilgan mol-
mulkni musodara qilish jazosi shundan beri ijro etilmaydi. prezidentimiz I.A. 
Karimov  ta’kidlaganidek,  “...  og’ir  jazo,  ayniqsa  fuqarolarni  jamiyatdan 
ajratish  bilan  bog’liq  bo’lgan  jazolarning  jinoyatchilikning  oldini  olishdagi 
ahamiyatini  oshirib  ko’rsatish  o’rinsiz  ekanligini  hayotning  o’zi 
isbotlomoqda.  Jinoyatchilikning  oldini  olish  unga  qarshi  kurashish 
samorodorligi,  jazoning  og’irligi  va  shafqatsizligiga  emas,  balki  birinchi 
navbatda  qonunni  buzgan  shaxs  jazoning  muqarrarligini  nechog’lik 
anglashiga  bog’liq”  [Karimov  I.A  Xavfsizlik  va  tinchlik  uchun  kurashmoq 
kerak.  T.  10.  –  T.:  O’zbekiston.  2002.  –  B  35].  O’zbekiston  Respublikasi 
Oliy  Majlisi  tomonidan  2007-yil  11-iyulda  qabul  qilingan  “O’lim  jazosi 
bekor qilinishi munosabati bilan O’zbekiston Respublikasining ayrim qonun 
hujjatlariga  o’zgartish  va  qo’shimchalar  kiritish  to’g’risida”gi  Qonunida, 
Jinoyat-ijroiya  kodeksiga  «Umrbod  ozodlikdan  mahrum  qilish  tariqasidagi 
jazoni ijro  etish»  nomli  yangi bo’lim kiritildi.  Bu o’zgarish tufayli Jinoyat-
ijroiya kodeksidan o’lim jazosini ijro etish tartibi bekor qilinib, uning o’rniga 
umrbod ozodlikdan maxrum qilish jazosini ijro etish tartib-qoidalari kiritildi. 

---

26 
 
Jinoyat-ijroiya  kodeksiga  kiritilgan  bu  o’zgarishlar  ushbu  fanning  ham 
takomillashishiga sabab bo’ldi. 
Jinoyat-ijroiya  huquqi  tizimi  ikki  qismdan  iborat:  umumiy  va  maxsus 
qism. Umumiy qismda jinoyat-ijroiya huquqi fani tushunchasi, qonunchiligi, 
mahkumlarning  huquqiy  holati,  ularning  huquq  va  majburiyatlari,  jazo  va 
boshqa  jinoyat-huquqiy  ta’sir  choralarini  ijro  etuvchi  organlar  va  ular 
foaliyatini tekshirish hamda nazorat qilish o’rganilsa, maxsus qismda har bir 
jazo va boshqa jinoyat-huquqiy ta’sir choralarini o’tash va ijro etish tartibi va 
shartlari,  mahkumlarning  moddiy-maishiy  ta’minoti,  mehnati  va  ularga 
nisbatan  qo’llanilishi  mumkin  bo’lgan  rag’batlantirish  va  intizomiy 
choralarni  qo’llash  tartibi,  mahkumlarni  jazodan  ozod  qilish  tartibi 
o’rganiladi.