Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги

1.2. ҲУЖАЙРА СТРУКТУРАСИ ВА ФУНКЦИЯЛАРИ 
 
ҲУЖАЙРА МОРФОЛОГИЯСИ :"ҳужайра" атамаси Грекча "cytos" 
ҳужайра сўзидан олинган. Ўсимликлар бир ҳужайралик - прокариотлар ва кўп 
ҳужайралик эукариотларга ажралади. 
Бир ҳужайрали организмларга бактериялар ва кўк-яшил сув ўтлари мисол 
бўлиши мумкин. Бу ҳужайраларда шаклланган ядро бўлмайди. ДНК моддаси 
ҳужайра марказида маълум фазада тўпланган ҳолда жойлашган. Бир
ҳужайралик организмларда метаболитик жараёнларнинг ҳамма функциялари 
шу битта ҳужайрада бажарилади. 
Шаклланган мустақил ядрога эга бўлган ҳужайралик ўсимликлар- 
эукариот организмлар деб аталади. Кўп ҳужайралик организмларда ҳар бир 
тўқимани ташкил этувчи ҳужайрада модда алмашинув жараёнининг маълум 
бир функциялари бажарилади. Шунинг учун ҳам кўп ҳужайрали организмлар, 
ҳужайралар йиғиндисидангина иборат бўлиб қолмай, балки бутун бир 
организмни ташкил этувчи тўқима ва органлар йиғиндисидан иборатдир. Улар 
функцияларининг ўзаро боғлиқлиги натижасида умумий метаболитик жараён 
рўёбга келади. 
Ўсимликлар ҳужайралари шакли жиҳатидан икки группага бўлинади: 
1. Паренхима шаклли ҳужайралар - буларга эни бўйидан асосан фарқ 
қилмайдиган ҳужайралар киради. 
2. Прозенхима шаклли ҳужайралар - буларнинг бўйи энидан бир неча 
баробар узун бўлади. 
Ҳужайраларнинг ҳажми хилма-хил катталикка эга бўлади. М: асосий 
тўқимани ташкил қилувчи паренхима ҳужайралари 0,015-0,070 мм , прозенхима 
шаклдаги ҳужайралар эса узун бўлиб, ҳар-хил ўсимликларда, ҳатто бир хил 
ўсимликларда ҳам ҳар хил бўлади - пахта толаси 65-70 мм , қичитқи ўтининг 
пўстлоқ толаси 80 мм бўлиши мумкин. 
Ҳужайралар ҳажми, шакли ва бажарадиган функцияларига қараб ҳар хил 
бўлсалар ҳам асосан умумий тузилишга эга. Яъни ҳар бир вояга етган 
ҳужайрада: пўст, цитоплазма, вакуола, ядро, пластидалар митохондриялар, 
рибосомалар, пероксисомалар, эндоплазматик тўр, мембраналар ва бошқалар 
бўлади (1-расм). 

---

9
 
1-расм. Ўсимлик ҳужайрасининг тузилиш схемаси 
К.С.- ҳужайра пўсти, П-плазмалемма, ПЛ-плазмодесмалар, ПЦ-пиноцитоз вакуолалар, 
Я-ядро, ЯД-ядроча, Я.М.-ядро мембранаси, Р-рибосомалар, ХЛ-хлоропластлар,ПС-пластида, 
КР-крахмал доначалари, ЭП.С.-эндоплазматик тўр, Г.А.-Гольжи аппарати, М-митохондрия, 
ПР-пероксисома, МН-микронайчалар, В-вакуола, Т-тонопласт