4-мавзу. Корхонанинг асосий фондлари ва ишлаб чикариш қувватлари

---

 
4-мавзу. КОРХОНАНИНГ АСОСИЙ ФОНДЛАРИ ВА ИШЛАБ ЧИКАРИШ 
ҚУВВАТЛАРИ
4.1.Асосий ишлаб чиқариш фондларининг иқтисодий моҳият ва аҳамияти 
4.2.Асосий фондлар амортизацияси ва емирилиши 
4.3.Асосий 
ишлаб чиқариш фондлардан фойдаланиш кўрсаткичлари 
4.4.Асосий 
ишлаб чиқариш фондлардан фойдаланишни яхшилаш 
йўналишлари 
 
1.Асосий ишлаб чиқариш фондларининг иқтисодий моҳият ва аҳамияти 
 
Асосий ва айланма фондлар корхона, тармоқ ва бутун миллий 
иктисодиётининг ишлаб чиқариш фондларини ташкил этади. 
Ишлаб чиқариш фондларининг асосий ва айланма фондларга бўлиниши 
асосида ишлаб чиқариш воситаларининг меҳнат воситаларига ҳамда меҳнат 
буюмларига бўлиниши ва уларнинг ишлаб чиқариш жараёнларида турлича 
қатнашуви ётади. Асосий ва айланма фондларнинг сифат таърифи қуйидаги 
жадвалда келтирилган. 
4.1- жадвал
 
АСОСИЙ ВА АЙЛАНМА ФОНДЛАРНИНГ СИФАТ ТАЪРИФИ 
Фарқловчи белгилар 
Асосий фондлар 
Айланма фондлар 
1. Ишлаб 
чиқариш 
жараёнида қатнашиш 
тури 
Меҳнат 
воситаси 
сифатида 
Меҳнат буюмлари сифатида 
2. Ишлаб 
чиқариш 
жараёнида қатнашиш 
хусусияти 
Ишлаб 
чиқариш 
жараёнида кўп марта 
қатнашади 
Ишлаб чиқариш-нинг ҳар 
бир янги циклида тўла 
истеъ-мол қилинади (бир 
марта қатнашади) 
3. Тайёр 
маҳсулотга 
қий-матини ўтказиш 
усули 
Тайёр 
маҳ-сулотга 
бутун хизмат муддати 
давомида 
емирилган 
қийматини 
айрим 
қисмларга 
бўлиб 
ўтказади 
Тайёр 
маҳсулотга 
ўз 
қийматини тўла ва бир йўла 
ўтказади 
4. Натурал шаклининг 
ўзгариши 
Хизмат 
муддатининг 
охири-гача ўз нату-рал 
шаклини 
сақ-лаб 
қолади 
Натурал шаклини сақлаб 
қолмайди. 
Ўзининг 
жисмоний 
шаклини, кўпинча моддий 
таркибини ҳам бир йўла 
ўзгартиради 

---

Саноатнинг асосий фондлари меҳнат воситалари бўлиб, улар ишлаб чиқариш 
жараёнида кўп марта қатнашади ва секин-аста емирилган сайин ўз қийматини 
ишлаб чиқарилаётган маҳсулотга ўтказиб боради ҳамда ўз натурал шаклини 
сақлаб қолади. Хизмат муддати бир йилдан кам бўлган меҳнат воситалари асосий 
фондларга киритилмайди. Айланма ишлаб чиқариш фондлари бир ишлаб чиқариш 
жараёнида ўз қийматини тайёр маҳсулотга тўла-тўкис ўтказади ҳамда ўзининг 
моддий шаклини батамом ўзгартиради. 
Асосий фондлар корхона ишлаб чиқариш воситаларининг бир қисми бўлиб, 
ишлаб чиқариш жараёнида узоқ вақт иштирок этади ва ўзининг натурал моддий 
холатини йўкотмайди хамда ўз қийматини тайёрланаётган махсулотларга қисмлаб 
ўтқазиб боради. Асосий фондлар қийматини тайёрланаётган махсулотга ўтказиш 
жараёни амортизация деб, ушбу жараёнда тўпланган маблағлар амортизация 
ажратмалари деб аталади. 
Иқтисодий мақсадларига кўра, асосий фондлар ишлаб чиқариш ва ноишлаб 
чиқариш фондларига тақсимланади.