|
2. Buddaviylikning tarkalishi.
Buddaviylik Urta Osieda Buddaning anik tugilgan sanasi tugrisida anik ma`lumotlar yuk;
ayrim manbalarda bu mil.avvalgi 623-544 yillar kursatilsa, boshka manbalarda 564-483 yillar
kursatiladi. Yukorida kursatilgan tarjimoi xollarida Budda asli xaeti afsonalar bilan chambarchas
boglik xolda namoen etilgan.
Rivoyatlarda aytilishicha Sidxartxa Ximolay toglarining etaklarida joylashgan Shak`ya
davlati xukimdorining ugli bulgan va Kapilavasti shaxrida (Xozirgi Nepal davlati xududi)
yashagan. Sidxartxanig otasi uglining diniy ruxda tarbiya topishini istamadi. U xaetining salbiy
tomonlarini uglidan yashirib, ugliga dabdabali xaetni yaratib berdi. Birok bunday farogatli xaet
uzok davom etmadi. Bir kuni Sidxartxa bir kari cholni, kasal etgan odamni, yana bir kishining
ulimini kuradi. Shu tarika, u jonli mavjudotlarning mukarrar azob chekishini bildi.
Sidxatxa saroyni tark etdi va tarkidunechilikda xaet kechirardi va odamlarni azob-
ukubatlardan kutkarish yullarini izlay boshladi. 7 yil davomida u azob ukubatta ter tukib, elgon
donolikdan voz kechib kutkarishga yul izlaydi. Kunlarning birida u Benares shaxri enidagi bir
bogda xordik chikarishga kiradi va “xakikat”ga erishmagancha utirgan urnidan kuzgolmaslikka
axd kiladi. 49 kuni uning karshisida xaet “xakikati” ochiladi. Bu xaikatni u uz targibotida “turt
oliy xakikat” shaklida baen etgan. Buddaning shogirdlari birinchi monaxlik (rokiblik) jamoasini
tashkil etganlar. Sidxartxa 80 eshida vafot etgan.
Ilk buddaviylik ta`limotining asosini budda yaratgan «turt oliy xakikat» tashkil etadi:
1.
Azob ukubat xakidagi ta`limot. Unga kura azob ukubatning mutlak ekanligi tan olinadi,
ya`ni yashamok, tugilmok, kasallik, ulim, muxabbat azob ukubatlar chekmoklikdir.
2.
Azob ukubatning sabablari xakidagi ta`limot. Unga kura mavjudotlik evuzlikka
tengdir. Azoblarning sababi kishilarning istak, yashashga, baxtga intilishi, xaetga tashnaligi.
3.
Azob ukubatlardan ozod bulish xakidagi ta`limot. Azob ukubatlarda ozod bulish yuli
bu dune moxiyatini anglash, xaetga chankoklikdan, turmush kungilxushliklaridan lazzatlaridan,
xokimiyatga, boylikka intilishlaridan batamom voz kechish. Shuning uchun xam buddaviylik
tarafdorlari «yurmokdan kura utirmok», «uygok bulgandan kura uxlamok afzal», «yashamokdan
kura ulmok yaxshi» degan naklga amal kiladilar.
4.
Azob ukubatlardan kutkarishning najot yullarini topish xakidagi ta`limot. Bu ta`limot
echimi «najotning olijanob sakkizlik yuli»da uzining ifodasini topgan: 1. Takvodarlik e`tikodi; 2.
Takvadorlik kat`iyati; 3. Takvadorlik suzi; 4. Takvadorlik ishi; 5. Takvadorlik turmush tarzi; 6.
Takvadorlikka intilish; 7. Takvadorlikni orzu kilmok. 8. Takvadorlik fikri xaeli bilan yashash.
Buddaviylik ta`limoti uch amaliy bulimnan iborat: 1. Meditatsiya. 2. Axlok. 3. Donolik.
1.
Meditatsiya («najot topishning olijanob sakkizlik yuli»).
2.
Axlok normalari- Buddaning axlokiy talablari «Pancha Shila». 1. Bironta xam tirik
mavjudotni uldirmaslik.2. Birovning mulkini olmaslik. 3. Birovning xotiniga kuz olaytirmaslik.
4. elgon gapirmaslik. 5. Ichkilik ichmaslik. 6. Tushlikdan sung ovkat emaslik. 7. Kulmaslik
uyinlar uynamaslik. 8. Boylikka intilmaslik.
3.
Donolik bu tabiyat moxiyatini tugri anglamokning asosiy maksadi.
Kuzlagan maksadiga etish yuli buyicha Buddaviylik 2 okimga bulinadi –Xinayana
(«kichkina aravacha» eki najot topishning tor yuli) va Maxayana («katta aravacha» najot
topishning keng yuli). Xinayana tarafdorlari buddaviylikning ilk ta`limoti talablariga kat`iy amal
kilishni eklab chikkanlar. Maxayana tarafdorlari Budda ta`limotidan ancha uzoklashib ketganlar.
Uni zamon ruxiga moslaganlar. Agar Xinayana bu dune azoblaridan fakat monaxgina kutiladi
deb xisoblasa, Maxayana ruxiy kamolat axdiga rioya etuvchi, xudoga iltijo kiluvchi, roxiblarga
in`omlar berib erdam beruvchi xar kanday oddin dindor xam najot topishi mumkin degan
koidaga asoslanadi. Bundan tashkari Maxayana asoschilari buddaviylikka jannat tugrisidagi
ta`limotni kushdilar. Bungacha jannat tugrisidagi ta`limot buddaviylikda yuk edi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
