Neft-gazkimyo sanoati texnologiyasi

 

---

199 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5. GLOSSARIY 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

200 
 
  Dispers  sistema  -  dispers  faza  va  dispersion  muhitdan  tashkil  topgan 
aralashma. 
  Suspenziya  -  dispersion  muhit  suyuqlikdan  va  dispers  faza  zarralari  qattiq 
bo’lgan sistema.  
  Emulsiya - dispersion muhit suyuqlikdan va dispers faza zarralari ham suyuq  
bo’lgan sistema.  
  Aerastiyalangan  eritmalar  -  dispersion  muhit  suyuqlikdan  va  dispers  faza 
zarralari  gaz  bo’lgan sistema. 
  Dispergastiyalash - dispers fazaning zarralarini maydalash jarayoni. 
  Dispergastiyalanish-dispers 
faza 
zarralarining 
o’lchami 
kichrayib, 
zarralarning miqdori oshishi.  
  Disperslik darajasi - dispers faza zarralarining maydalanish darajasi.  
  Monodispers  sistemalar  -  dispers  fazasi  faqatgina  bir  xil  o’lchamga  ega 
bo’lgan dispers sistemalar.  
  Yarimdispers  sistemalar  -  dispers  fazasi  zarralari  o’lchamlari  turlicha 
bo’lgan dispers sistemalar.  
  Sedimentastiya - zarralarning idish tubiga cho’kish jarayoni.  
  Sedimentastion turg’unsizlik - dispers sistemalarning turg’unsizligi.  
  Agregativ turg’unsizlik - dispers faza turg’unsizligi.  
  Fazalararo  erkin  yuza  energiyasi  -  yuza  sirtidagi  molekulalarda  ichki 
molekulalar energiyasiga qaraganda ortiqcha energiya bo’lishi. 
  Gidrofil  (suvni  sevuvchi)  -  yuza  energiyasining  namoyon  bo’lishi 
qo’llanishi. 
  Gidrofob  (suvni  sevmaydigan)  -  eritma  molekulalarini  unga  tushirilgan 
qattiq tana bilan yopishib olishi. 
  Ajratuvchi  bosim  -  zarralar  orasidagi  bo’shliqda  suv  molekulalari 
miqdorining oralig’i bilan yig’ilishi ulardagi bosimni kuchaytirishi.  
  Koagulyastiya  -  gidrofob  tanada  yopishish  kuchli  bo’lib,  zarralarning 
gidrofobligi keltirib chiqaradigan yopishish jarayoni.  

---

201 
 
  Gidrofob  koagulyastiya  -  barcha  yuzasi  gidrofob  bo’lgan  dispers  faza 
zarralari koagulyastiya  vaqtida jips  yopishib qolgan bo’laklar  hosil qilishi  va 
tezlik bilan sedimentastiyaga uchrash xossasi.   
  Gidrofil  koagulyasiya  -  dispers  faza  zarralari  koagulyasiya  vaqtida  bir-biri 
bilan uchrashganda faqatgina ayrim nuqtalarda yopishishi. 
  Gel  - sedimentastiya natijasida hosil bo’lgan cho’kma. 
  Zol - bir-biri bilan yopishmagan muallaq holatdagi sistema.  
  Struktura  -  ko’proq  konstentrastiyalangan  dispers  sistemalarda  to’liq 
g’ovakli  agregat  hosil  bo’lib,  dispers  sistema  joylashgan  idishning  butun 
hajmi bo’ylab yopishgan zarralardan tashkil topgan setka hosil bo’lishi. 
  Koagulyastion  struktura  -  strukturaning  koagulyastiya  natijasida  hosil 
bo’lishi.  
  Qaytariluvchan  jarayon  -  aralashtirish  to’xtatilganda  struktura  qayta 
tiklanib, ya’ni zoldan gelga o’tishi va aksincha geldan zolga o’tish jarayoni. 
  Tiksotropiya - dispers sistemalarning qaytariluvchan jarayondagi xususiyati. 
  Gomogen moddalar - bir xil tarkibli moddalar.  
  Gidrostatik bosim - suyuqlik ustunining shartli yuzaga kursatgan bosimi.  
  Dispersiyalik  -  dispersiyali  tizimlardagi  dispers  faza  zarrachalarining 
solishtirma  yuzasi,  ya’ni  zarrachalarning  xajm  birligiga  nisbatan  umumiy 
yuzasi.  
  Kristall  agregatlar  -  minerallarning  ichki  tuzilishi  va  fazodagi  shakli  bilan 
bog’lik bo’lgan turli shakldagi mineral donalar yig’indisi.  
  Kolloid aralashmalar - dispers  faza va dispers  muxitdan tashkil topgan  xar 
xil dispers tizimlar.   
  Zichlik - bir hajm birligidagi suyuqlikning massasi.  
  Solishtirma og’irlik - hajm birligidagi suyuqlikning og’irligi. 
  Solishtirma hajm - bir massa birligidagi suyuqlikning hajmi. 
  Issiqlik  o’tkazuvchanlik - harorat gradienti ta’sirida bir -biriga tegib turgan  
kichik zarrachalarning tartibsiz harakati natijasida issiqlikning  tarqalishi.  

---

202 
 
  Solishtirma    issiqlik  sig’imi  -  massa  birligidagi    moddaning  haroratini  bir 
gradusga ko’tarish uchun zarur bo’lgan  issiqlik miqdori.  
Harorat  o’tkazuvchanlik  koeffistienti  -  jismning  issiqlik  inertstion 
xossalarini  ifodalaydi.  Bu  koeffistient    jismning  fizik  kattaligi  hisoblanib, 
haroratning o’zgarish tezligini bildiradi.  
  Izotermik  jarayonlar  -  harorat  o’zgartirilmasdan  turib  olib  borilgan 
jarayonlar.  
  Izobarik jarayonlar - gaz bosimi o’zgarmas bo’lgan holdagi jarayonlar.  
  Izoxorik jarayonlar  -  gaz  hajmi  o’zgarmas bo’lgan    holda     bosim    bilan    
harorat   orasidagi    bog’liqlik.  
  Oddiy fizik yoki normal sharoit - bosim  101325 Pa (0,101  MPa) va harorat 
0° C bo’lgandagi sharoit.  
  Neft  -  tabiiy  aralashma  bo’lib,  asosan  uglevodorodlardan  tashkil  topgan 
bo’ladi.  Uning  tarkibida  uglerod  84  -  86  %,  vodorod  11  -  14  %  ni  tashkil 
qilishi mumkin.  
  Relaksastiya    -    moddaga  tarang    kuchlar    ta’sirida  hosil    bo’lgan 
deformastiyadan    so’ng  uning  yana  o’z  holatiga  qaytish  jarayonini 
xarakterlovchi vaqtni bildiradi.  
  Gidrofil  -  grekcha  havo  -  suv.  pibco  -  sevaman  so’zlaridan  olingan  bo’lib, 
«qo’llash» ma’nosini bildiradi.  
  Gidrofob  -  grekcha  havo  -    suv,  polos    qo’rquv  so’zlaridan  olingan  bo’lib, 
«ho’llamaslik» ma’nosini bildiradi.  
  Adgeziya ishi (W
a
) -suyuqlik yuzasidan qattiq jismni ajratib olish uchun sarf 
bo’ladigan ish. 
  Adsorbentlar - qattiq yoki suyuq moddalar. 
  Gipoteza- nazariya. 
  Deformastiya - jismning yaxlitligi buzilishini asliga kaytmaydigan xolda olib 
keladigan xodisa. 

---

203 
 
  Korroziya  -  jinslarining  suv,  shamol,  muz  va  sh.k.  kuchirib  yuradigan 
bo’laklanuvchan  material  bilan  charxlanish,  silliqlanish,  jilolanish  va  uyilish 
(teshilish) jarayoni. 
  Alevrit  -  0,01-  0,1  mm  kattalikdagi  mineral  zarrachalaridan  (kvarst,  dala 
shpati, slyuda, biotit, muskovit va b.k.) tashkil topgan bushak cho’kindi jins  
  Vibratsiya - tebranish. 
  Gipoteza- nazariya. 
  Gidrostatik bosim - suyuqlik ustunining shartli yuzaga kursatgan bosimi. 
  Diffuzion jismlar - aralashma jismlar. 
  Dispersiyalik  -  dispersiyali  tizimlardagi  dispers  faza  zarrachalarining 
solitirma  yuzasi,  ya’ni  zarrachalarning  xajm  birligiga  nisbatan  umumiy 
yuzasi. 
  Kolloid aralashmalar-dispers faza va dispers muxitdan tashkil topgan xar xil 
dispers tizimlar. 
  Bitumli  jinslar  -  tarkibida  ko’proq  mikdorda  taroq  yoki  aralashma 
ko’rinishda bitum bo’lgan jinslar. 
  Bitumli  ohaktosh  -  bitum  taroq  yoki  aralashma  ko’rinishda  uchraydigan 
ohaktosh.