Amaliy mashg’ulot mavzu: O’simlik qoplamini muhofaza qilish. Qo’riqxonalar. Reja

---

AMALIY MASHG’ULOT 

 

MAVZU:  O’SIMLIK  QOPLAMINI MUHOFAZA QILISH. 

QO’RIQXONALAR.  

 

Reja: 

 

1. 

O’zbekiston o’simliklar qoplami. 

2. 

O’simliklar dunyosini muhofaza qilish yo’llari. 

3. 

O’zbekiston qo’riqxonalari va ularni maqsad-vazifalari. 

Ishning  maqsadi:  Yer   yuzi  va  O’zbekiston  o’simliklar  qoplami  va ularni 

muhofaza  qilish usullarini  o’rganish. 

 Kerakli material va jihozlar: Turli o’simlik formatsiyalarini aks ettiruvchi 

jadvallar, “O’zbekiston qo’riqxonalari” kitobi, Tabiatni muhofaza qilish kartasi. 

Nazariy  material:    O’simliklarning,  xususan  o’rmonlar  maydonining 

qisqarishi  va  holatini  yomonlashuvi  kishilik  jamiyatining  rivojlanishi  bilan 

bog’liqdir.  Ibtidoiy  jamiyatda  kishilar  oziq  uchun  zarur  bo’lgan  narsalarning  bir 

qismini o’simliklardan olib, uning qisman bo’lsada, o’zgarishiga sababchi bo’lgan. 

Yer  sharining  aholi  zich  yashaydigan  joylarida  o’rmonlarning  2/3  qismi  yo’q 

qilindi. Natijada 500 mln. ga yerdagi o’rmonlar maydoni qisqarib, dasht-biyobonga 

aylantirildi. 

O’rmonlarni  rejasiz,  tartibsiz  kesilishi  o’z  navbatida  tabiatdagi  muvozanatni 

buzilishiga  sabab  bo’ldi  va  insonning  xo’jalik  faoliyati  uchun  qo’yidagi  salbiy 

oqibatlarning  vujudga  kelish  jarayonini  tezlashtirdi:  tuproq  eroziyasi  tezlashdi, 

daryo va ko’llarning rejimi o’zgarib, suvi kamaya boshladi, suv toshqinlari, sel tez-

tez  bo’ladigan  sodir  bo’ladigan,  mikroiqlimga  ta’sir  etdi,  cho’llarda  ko’chma 

qumlar maydoni kengaydi va hakazo. 

Tog’li  rayonlarda  suvning  toshishiga,  selga  qarshi  kurashda  o’rmonlarning 

ahamiyati juda katta. Chunki o’rmonlar to yon bag’riga yoqqan yog’inning 90%ini 

ushlab  qolsa,  aksincha  o’rmon  yonbag’irlarida  yog’inning  90%i  oqimga  aylanib 

selni  vujudga  keltiradi.  Shu  sababli  Yer  sharidagi  qaysi  tog’li  joylarda  o’rmonlar 

betartib  kesilgan  bo’lsa,  o’sha  erlarda  tez-tez  xavfli  suv  toshqinlari  va  sel  bo’lib 

turadi. 

O’rmonlar  sayyoramiz  havosini  tozalab  turishda  juda  katta  ahamiyatga  ega. 

Chunki  1  ga  o’rmon  18  mln.  m

3

  havoni  tozalab  turadi.  Binobarin,  o’rmonli 

yerlardaga  havo  shahar  havosidan  200  marta  tozadir.  Chunki  1  ga  yerdagi  archa 

o’rmonlari katta bir shahar havosini tozalab tura oladi. Bulardan tashqari o’rmonlar 

tabiatni yanada go’zal, shifobaxsh qiladi va u kishiga madaniy-estetik zavq beradi. 

O’zbekiston  tog’laridagi  asosiy  o’rmonlar  Ugom,  Piskom,  Chotqol,  Hisor, 

Turkiston, Zarafshon kabi tog’ tizmalarida joylashgan. 

Kishilar  o’zlarining  faoliyatida  o’simliklardan  haddan  tashqari  ko’p  va 

betartib  foydalanishlari  oqibatida  sayyoramizning  o’simlik  qoplamida  jiddiy, 

salbiy  o’zgarishlar  sodir  bo’lmoqda,  juda  ko’p  o’simlik  turlari  kamayib,  noyob 

turga  aylanib  bormoqda.  Shu  sababli  hozirgi  kunda  Yer  sharining  yashil 

boyliklarini  muhofaza  qilish,  ulardan  oqilona  foydalanish,  qayta  boyitib  borish 

muhim masalaga aylanib qoldi.  

---

 

2 

 

O’zbekiston  Respublikasida  alohida  muhofaza  qilinadigan  hududlarning 

umumiy  maydoni  1355,6  ming  ga.  Ularga  qo’riqxonalar,  tabiat  va  milliy  bog’lar, 

tabiat  buyurtmalari,  tabiat  yodgorliklari  kiradi.  Xorijiy  mamlakatlarda  uning 

boshqa ko’rinishlari ham mavjud. 

Davlat  qriqxonalari  hukumat  qaroriga  asosan  tashkil  etiladi.  Qo’riqxona 

hududidagi barcha maydonlar xo’jalik faoliyatidan chiqariladi va davlat tomonidan 

moliyalashtiriladi. 

Qo’riqxona  –  yer  sharining  ma’lum  qismi  tabiat  komponentlarini  tabiiy 

holicha  saqlab  qolish  uchun  ajratilgan  joydir.  Qo’riqxonalar  tashkil  etish  yo’li 

bilan ma’lum tabiat uchastkalari va u yerdagi hamma tabiat komponentlari (ajoyib 

relef  shakllari,  to  jinslarining  yer  yuzasiga  chiqib,  ochilib  qolgan  joylari, 

minerallar, ajoyib g’or, buloq, geyzer va ko’llar, o’simliklar va hayvonot dunyosi) 

tabiiy holda saqlab qolinadi. Demak, biror geografik o’lka yoki geografik mintaqa 

uchun xarakterli bo’lgan joylar yoki tabiat komponentlari ilmiy jihatdan, iqtisodiy 

hamda  madaniy tomondan qimmatli bo’lgan, tabiiy  holati  yaxshi saqlangan  joylar 

qo’riqxonalar  uchun  ajratiladi.  Bu  joylarning  tabiati  xalq  boyligi  sifatida  abadiy 

saqlanadi.  Natijada,  kelajak  avlod  qo’riqxonalar  orqali  cho’l  va  dasht  yoki  tayga 

o’rmonlari  va  to  ladshaftlari  tabiiy  holda  qanday  bo’lganligi  haqida  to’liq 

ma’lumotga ega bo’ladi. 

Respublikada 9 ta qo’riqxona  mavjud, ularning umumiy maydoni – 209607,3 

ga.  

 

---

---

 

4