Навоий кон-металлургия комбинати навоий давлат кончилик институти “кимё-металлургия” факультети

Асосий адабиѐт 
 
Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. Т., 1998 
Қуръони Карим. Т., Чўлпон. 1992 
Темур тузуклари. Т., 1991 
Иқтисодий таълимотлар тарихи. Дарслик. Т., 2002 (1- 4- боблар) 
Раззоқов А, Тошматов Ш, Ўрмонов Н. Иқтисодий таълимотлар тарихи. Ўқув қўлланма. Т., 
1997 
Раззоқов А, Тошматов Ш, Ўрмонов Н. Иқтисодий таълимотлар тарихи. Дарслик. Т., 
Молия, 2002  
Қўшимча адабиѐт 
Абу Наср Форобий. Фозил одамлар шаҳри. Т., 1993 
Низомулмулк. Сиѐсатнома ѐки Сияр ул-мулк. Т., Адолат. 1997 
Майбурд Е.М. Введение в историю экономической мысли. М., 1996 
Иқтисодий таълимотлар тарихи. Т., ТМИ. 2003 
5.Раззоқов А.Ўрта Осиѐ мутафаккирларининг иқтисодий ғоялари. Т., 2004.
 
2-Мавзу. МЕРКАНТИЛИЗМ ИҚТИСОДИЙ ТАЪЛИМОТИ (2 соат) 
 
РЕЖА 

---

31 
1. Меркантилизм иқтисодий таълимотининг моҳияти 
2. Илк меркантилизм таълимоти намоѐндалари 
3. Ривожланган меркантилизм хусусиятлари 
4. Меркантилизм ва ҳозирги замон 
1. МЕРКАНТИЛИЗМ ИҚТИСОДИЙ ТАЪЛИМОТИНИНГ МОҲИЯТИ 
Аввалги даврдаги иқтисодий ғояларда натурал хўжалик муносабатларига оид 
фикрлар устунлик қилган. Янги бозор муносабатлари шаклланиши туфайли, шунга оид 
иқтисодий таълимот пайдо бўлди, бу меркантилизм таълимотидир. 
«Меркантилизм» ибораси биринчи бўлиб Адам Смитнинг асарларида ўз 
ифодасини топди. Луғавий маъносига кўра бу сўз итальянча бўлиб, савдогар мазмунига 
эга. Бу сўз янги таълимотнинг мазмун ва моҳиятини ўзида акс эттиради. 
Узоқ йиллар давомида бойликнинг, халқ моддий фаровонлигининг асоси меҳнат, 
ер, деҳқончилик ва чорвачилик, ҳунармандчилик деб келинар эди, биз буни юқорида 
кўрдик. Лекин XV асрга келиб аҳвол кескин ўзгарди. Бу таълимотнинг келиб чиқишига 
бир қанча социал-иқтисодий сабаблар туртки бўлди. Аввало феодал тузумнинг 
емирилиши, товар-пул муносабатларининг ўсиши, фан ва маданиятнинг ривожи, айниқса, 
янги ерларнинг очилиши, буюк географик кашфиѐтлар, мустамлакачилик тизимининг 
пайдо бўлиши, савдо-сотиқнинг ривожига туртки бўлди. Ноэквивалент алмашув савдо 
туфайли метрополия колониялар ҳисобига беқиѐс бойиди. Ана шу ўзгаришларни асослаб 
берувчи иқтисодий таълимот - меркантилизм юзага келди ва муомала сохасини ўрганиш 
билан шугулланди. Меркантилизм синфий жиҳатдан савдо капиталини ҳимоя қилди. Шу 
даврга келиб Европада олтин ва кумуш қахатчилиги бошланди. Ҳиндистонда нодир 
металлар кўп, деган миш-мишлар ва у ердаги мавжуд зираворлар инсонларни янги ерлар 
очиш, янги бойлик маконларини излаб топишга отлантирди. 
Пул вазифасини бажарган нодир металлар (хали қоғоз пул йўқ), уларнинг 
оханграбо куч-қудрати ҳаммани оѐққа турғазди, инсонни ўйлашга, ихтиролар қилишга, 
ҳаракатга ундади. Оқибатда, денгизда кемалар орқали хавфли йўлга отланиш тараддуди 
бошланди, ҳариталар тузилди, компас кашф этилди, керакли одамлар, асбоб-анжом, сув, 
озиқ-овқат, қурол-яроғ тўпланди. 
Меркантилистик сиѐсат ҳам ишлаб чиқилди. Унинг бош вазифаси давлатга кўпроқ 
олтин ва кумуш келтириш деб аниқланди. Бу даврда пул сифатида қимматбаҳо металлар-
олтин ва кумуш ишлатилган, шу сабабли олтин ва кумуш заҳираларини кўпайтириш 
борасида маълум иқтисодий сиѐсатлар ишлаб чиқарилди. 
1492 йилда португалиялик Христофор Колумб учта кемаси билан тасодиф 
туфайли Америка қитъасини очди (у ўзини Ҳиндистондаман деб ўйлаган, шунинг учун 
қитъа номи бошқа денгизчи - Америго Веспуччига насиб этди, тарихнинг бу хатосини 
тўғрилаш учун бу қитъадаги бир давлатга Колумбия номи берилди). Аммо Америка 
кўпчилик ўйлаганидек олтин-кумушга унчалик бой эмас экан. Ҳиндистонни қидириш яна 
давом этди ва 1498 йилда Васко да Гама томонидан кўпчилик интизорлик билан кутган 
бу диѐрга йўл очилди. Бошқа денгизчи Магелланнинг бутун дунѐ бўйлаб қилган саѐҳати 
туфайли янги ер, ороллар кашф этилди, улар қисқа вақт ичида Европа давлатларининг 
мустамлакасига айлантирилди, у ерларда олтин-кумуш конлари очилди, янги хом ашѐ, 
экин, ҳайвон турлари очилди, уларнинг Европага кириши бошланди (пахта,