O‘zbekiston tarixi (XIX asrning ikkinchI yARmI – XX asr boshlari)

Aholi majburiyatlari. XIX asr
Xаlq
qo‘zg‘оlоnlаri
og‘irroq  bo‘ladigan  turli  majburiyat-
larni  ham  bajarganlar.  Majburiyat-
lardan  eng  og‘iri  bu  har  oiladan  bitta 
erkak  kishining  12  kun  davomida  ariq 
qazish  ishlarida  qatnashishi  edi.  Maj-
buriyatlarning  butun  og‘irligi  urug‘ 
jamoasining  oddiy  a’zolari  zimmasiga 
tushardi.  Urush  holatlarida  aholi ning 
majburiy  harbiy  xizmatga  chaqirilishi 
ham  asosiy  majburiyatlardan  biri  edi. 
Bunda  har  bir  jamoa  1000  tadan  2000 
tagacha askar berishlari lozim bo‘lgan. 
Askar yetkazib bera olmagan jamoalar 
qo‘shimcha  soliq  to‘lagan.  Safarbarlik 
pay tida  bunday  ja moa lardan  180  ming 
http://eduportal.uz

---

80
zarbiy Ros siya ta’sirida bo‘lgan qozoq 
urug‘  bosh liqlaridan  biri  Zarl iqni  xon  
qilib  ko‘tarish  va  imperiya  tobeli  gi ga 
o‘tishga  intilardi.  Ros siya  imperi ya-
si  xuddi  mana  shu  qabilada gi  qo‘z-
g‘olon  va  xatti-ha rakatlarni  nafaqat 
pul-mablag‘lar bilan, balki harbiy yor-
dam  yuborish  bilan  ham  qo‘llab-quv-
vat lashga uringan.
1856-yili Said Muhammadxon Xi-
va  taxtiga  o‘tirgach,  Ernazarbiy  qo‘z -
g‘olonini  bostirish  uchun  kat  ta  qo‘shin  yuboradi.  Xivadan  yu borilgan 
yasovulboshi  Muham mad niyo z  Ernazarbiy  qo‘zg‘olonini  tor-mor  etish 
uchun  otlandi.  Buni  eshitgan  Er nazarbiy  o‘zi  qurdirgan  Qozoqdaryo 
qo‘rg‘oniga joylashib olib, mudofaa jangiga tayyorgarlik ko‘rdi.
Katta  qo‘shinning  qamal  qilishga  kirishganligini  ko‘rgan 
qo‘zg‘olonchilar  orasida  kelishmovchilik  chiqadi  va  Ernazarbiy  otib 
tashlanadi.  Uni  oxirigacha  qo‘llab-quvvatlashga  ahd  qilgan  guruhlar 
esa maxfiy yo‘llar orqali qal’adan chiqib, 1853-yili Rossiya qo‘shinlari 
tomonidan  bosib  olingan  Oqmachit  qal’asidan  panoh  topishadi.  Ular 
podsho  hukumatidan  qoraqalpoqlarni  Rossiya  imperiyasi  fuqaroligiga 
o‘tkazilishini so‘rab murojaat qildilar. Butun qoraqalpoq xalqi nomidan 
gapirish  huquqiga  ega  bo‘lmagan  ayrim  oqsoqol  yoki  biylarning  muro-
jaati  Rossiya  tashqi  ishlar  va  harbiy  vazirliklari  tomonidan  bo‘rttirilib, 
«Rossiyaga  butun  turkiy  qabilalar  o‘zlarini  qo‘shib  olishni  so‘rab  mu-
rojaat  qilayotirlar,  ular  na  Xiva,  na  Qo‘qon  xonlari  tarkibida  bo‘lishni 
istashmayapti», – degan bahonada o‘z xatti-harakatlarini oqlashga urin-
dilar. 
1858–1859-yillarda  qoraqalpoq  urug‘laridan  ay-
rimlari yana qo‘zg‘olon ko‘taradilar. Qo‘ng‘irot shah-
ri  qo‘zg‘olon  markaziga  aylandi.  Xiva  xoni  qo‘zg‘o-
lonchilarni  shafqatsiz  jazolash  va  tor-mor  keltirishni 
turkman  jangovar  kuchlari  boshlig‘i  Otamurodxonga 
topshirdi. Na ti jada qo‘zg‘olon ayovsiz bostirilib, uning 
markazi – Qo‘ng‘irot shahri vayron etiladi. 
Ko‘pchilik  qoraqalpoqlar  Rossiya  imperiyasi 
tar kibiga qo‘shilishni istamay, jondosh va qondosh 
turkiy xalq – o‘zbeklar bilan birgalikda yashash aha-