Mavzu: Tic tac toe o’yini reja: I. Kirish II. Asosiy qism

C# dasturlash tili haqida malumot. 

Kompyuter  tillari  oʻz-oʻzidan  emas,  balki  oʻzaro  bir-biriga  bogʻliqlikda 

mavjud boʻladi. Har qanday yangi til u yoki bu shaklda oldingi yaratilgan tillarning 

xossalarini  oʻziga  meros  qilib  oladi,  yaʼni  ketma-ketlik  prinsipi  amalga 

oshiriladi.Natijada  bitta  tilning  imkoniyatlari  boshqalari  tomonidan  foydalaniladi 

(masalan,  yangi  xususiyatlar  mavjud  kontekstga  birlashtiriladi,  tilning  eski 

tuzilishlari  esa  oʻchirib  yuboriladi).  Kompyuter  tillarining  evolyutsiyasi  shunday 

tarzda roʻy beradi va dasturlash mahorati takomillashtiriladi. 

C# tili yuqoridagilardan istisno emas, u boshqa dasturlash tillarining koʻplab 

foydali imkoniyatlarini meros qilib oldi va dunyoda eng koʻp qoʻllaniladigan ikkita 

kompyuter  tillari   C,  C++,  shuningdek  Java  tili  bilan  uzviy  bogʻliqdir.    C#  tili 

1972-yilda  Nyu-Djersi  shtatining  Myurrey-xill  shahrida  Bell  Laboratories 

kompaniyasining tizimli dastur tuzuvchisi 

Dennis Richie 

tomonidan yaratilgan. Bu 

til  oʻzini  shunchalik  yaxshi  koʻrsatdiki,  oxir  oqibatda  unda 

Unix 

operatsion 

tizimlarining  90 %  yadro  kodlari  yozildi  (oldin  quyi  darajadagi  til  assemblerda 

yozilgan).  C#  ning  vujudga  kelishidan  oldinroq  yaratilgan  tillardan    yetarli 

darajada  muvaffaqiyatli  foydalanilgan,  lekin  aynan  C#  tili  dasturlashning 

zamonaviy 

davri 

boshlanishini 

belgilab 

berdi. 

1960-yillarda

 dasturlash 

texnologiyalaridagi  strukturaviy  dasturlashlarning  paydo  boʻlishiga  olib  kelgan 

inqilobiy oʻzgarishlar C# tilini yaratish uchun asosiy imkoniyatlarni belgilab berdi. 

strukturaviy dasturlashlarning paydo boʻlishiga qadar katta dasturlarni yozish qiyin 

boʻlgan,  satr  kodlari  miqdorining  oshishi  sababli  dasturlarning  oʻtish  joylari 

chalkash  massalariga  aylanib  ketishiga  olib  keladi.  Strukturaviy  tillar  dastur 

tuzuvchi instrumentariysiga shartli operatorlarni, lokal oʻzgaradigan tartiblarni va 

boshqa mukammallashtirishlarni qoʻshib bu muammoni hal qildi. Shunday tarzda 

nisbatan  katta  dasturlarni  yozish  imkoniyati  vujudga  keldi.  Aynan  C#  tili  kuch, 

elegantlik  va  maʼnodorlikni  oʻzida  muvaffaqiyatli  birlashtirgan  birinchi 

strukturaviy  til  boʻldi.  C#  dasturlash  tili  2000-yilda  ishlab  chiqilgan,  lekin  uning 

1.0  versiyasi  2002-yilda  ishlab  chiqilgan.  Bunga  sabab  aynan  shu  yili 

Windowsning .Net platformasi 1.0 versiyasi ishlab chiqilganligidir. 

---

C#  dasturi  90-yillarning  oxirida  ishlab  chiqilib  Microsoft.NET  ning  bir 

qismiga aylandi. Al`fa versiya sifatida 2000- yildan boshlab ishlatila boshladi. C # 

bosh  arxitektori  butun  dunyo  dasturchilari  ichida  birinchilar  qatorida  turgan  va 

butun dunyo tomonidan tan olingan dasturlash tilidir.  Asoschisi Anders Hejlsberg 

bo`ldi.  C#  bevosita  C,  C++  va  Java  bilan  bog`liq.  Chunki  bu  uchta  til  dasturlash 

olamida  eng  mashhur  tillardir.  C#  tili  ham  obe`ktga  mo`ljallangan  tillar  sirasiga 

kiradi.  Uning butun dasturlash tanasi  bo‘ylab  boshqarishni  EHM  ga  topshiradi  va 

faqat  bajarilishi  lozim  bo‘lgan  shartnigina  dasturchi  tomonidan  yozilishi  va  shu 

bilan birga, u tomonidan qo‘llaniladigan ― aqlli dasturlash (ya‘ni har bir kodning 

boshlang‘ich harfi yoki belgisi kiritilganida u kodning qolgan Java C C++ C# 14 

qismini  o‘zi  namoyish  etadi  )  ham  bu  dasturlash  tilining  keng  ommaga  ma‘qul 

kelishini ta‘minlab berdi.  VS  dagi  C# tili  ham  huddi shu vazifani  bajarib  beradi. 

Uning Console  Application qismida  qora oynali  muloqot  oynasi  yaratiladi va shu 

qora  oyna  dastur  ishga  tushganda  paydo  bo‘ladi.    Uning  ko‘rinishi  avtomatik 

tarzda  VS  tomonidan  shakllantirilgan  bo‘lib  u  dasturchi  tomonidan  o‘zgartirilishi 

mumkin emas. 

Consolda ishlatiladigan barcha komponentalar, ularning kodlari, parametrlar 

boshqa loyihalarda ham  qo‘llanilishi  mumkin.  Birinchi  navbatda  New 



  Project     



  Visual  C# 



  Console  Application  buyruqlar  ketma  ketligi  bajarishi  kerak  va 

quyidagicha bo‘ladi. Dastur tuzilishi: C# da dastur birta yoki bir necha fayllardan 

iborat  bo‘ladi.    Har  bir  fayl  o‘zida  bir  yoki  bir  necha  nomlarni  saqlab  turishi 

mumkin.  Har  bir  nom  esa  o‘zida  qo‘yilgan  nom  yoki  tipni,  qaysiki  sinflar, 

struktura,  interfeys,  hisoblash  va  delegate  –  funksional  tiplardir.    C#  da  yangi 

loyiha  yaratish  paytida,  VS  muhitidagi10  ta  loyiha  tiplaridan  biri  tanlanadi.  

Bularga Windows Application, Class Library, ASP.NET Application va ASP.NET 

Web  Service  misol  bo‘ladi.  Birortasi  tanlansa  avtomatik  tarzda  C#  va  C++  ning 

shu loyiha tipiga mos qolipi hosil bo‘ladi. 1. Birinchi bo‘lib C/C++ tillari oilasida 

ob‘yektga  yo‘naltirilgan  dasturlash  tilini  yaratish;  2.Shunday  ob‘yektga 

yo‘naltirilgan dasturlash tilini yaratish kerakki, unda hamma narsa ob’yekt sifatida 

yaratilsin(o‘zgaruvchilar, formalar, massivlar, sinflar);  3. C++ tilini osonlashtirish, 

---

lekin shunday yo‘l bilanki, C++ tilining kuchi va konstruksiyalari saqlanib qolsin.  

Bu  tilning  eng  katta  yangiligi  uning  ob‘yektga  murojaati  bo‘lib,  komponentlar 

yangi loyihalar yaratishdagi tuzilmalarni tuzishdagi barcha muammolarni hal etadi. 

Komponentlar tuzilishi faqatgina dasturlash tiliga bog‘liq bo‘lib qolmasdan, balki, 

uning qanday platformaga ega ekanligiga ham bog‘liq. C# da dasturlashning asosiy 

qismi:  C#  sistemasi  asosan  quyidagi  qismlardan  iborat.  Bular  dasturni  yozish 

redaktori,  C#  tili  va  standart  kutubhonalardir.  C#  dasturi  ma'lum  bir  fazalardan 

o'tadi.  Birinchisi  dasturni  yozish  va  tahrirlash,  ikkinchisi  preprosessor  amallarini 

bajarish,  kompilyatsiya,  kutubhonalardagi  ob'ekt  va  funksiyalarni  dastur  bilan 

bog'lash  (link),  hotiraga  yuklash  (load)  va  bajarish  (execute). 

Uning  boʻlishi 

mumkin  boʻlgan  xatolar  masʼuliyatini  tilga  emas  dastur  tuzuvchi  zimmasiga 

yuklaydigan  prinsiplar  bilan  inobatga  olgan  holda  sintaksisdan  foydalanishdagi 

qisqalik  va  osonlik  kabi  xususiyatlari  tezda  koʻplab  tarafdorlarini  topdi.  Bugungi 

kunda biz  mazkur sifatlarni oʻz-oʻzidan  anglashiladigan deb  hisoblaymiz, lekin  C 

da  birinchi  marotaba  dastur  tuzuvchiga  zarur  boʻlgan  ajoyib  yangi  imkoniyatlar 

mujassamlashtirilgan.  Natijada  1980-yillardan  boshlab  C  strukturaviy  dasturlash 

tillari  orasida  eng  koʻp  foydalaniladiganlaridan  biri  boʻlib  qoldi.  Biroq, 

dasturlashning rivojlantirish choralariga koʻra bundanda kattaroq dasturlarni qayta 

ishlash muammosi kelib chiqmoqda. Loyiha kodi maʼlum bir hajmga yetgan zahoti 

(uning  raqamli  ahamiyati  dastur,  dastur  tuzuvchi,  foydalanilgan  instrumentlarga 

bogʻliq boʻladi, lekin taxminan 5000 satr kodlari nazarda tutilayapti) C-dasturlarini 

tushunish va kuzatib borishda qiyinchiliklar yuzaga keladi.