R yunusov, K. Umarov, B. Karimov

3-rasm. Olma. «Golden delishes» 
navi.
4-rasm. Olma. «Nafis» navi.
5-rasm. Olma. «Renet Simirenko» navi.

---

29
Zararkunandalar qanday o‘simliklarni zararlashiga qarab 
tavsiflanadi. Bunday tavsiflash sababli zararkunandalar haqida-
gi ma’lumotlar birmuncha takrorlansa ham ma’lumotnomadan 
keng miqyosda foydalanish ancha qulay.
har qaysi daraxt o‘simlikka tushadigan zararkunandalar 
o‘simlikning ayrim organlari (ildizi, tanasi, shoxlari, kurtak, 
tuguncha va mevalari)ga yetkazilgan zarariga qarab joylanadi. 
Ma’lumotnomada zararkunandalarni bunday joylash himoya 
tadbirlari bilan belgilangan ishlarni ketma-ket olib borish uchun 
imkon beradi.
O‘simlik zararkunandalari deganda, o‘zlari joylashib olgan 
o‘simliklar bilan oziqlanib yashovchi bo‘g‘imoyoqli jonivor-
larni tushunamiz, bu zararkunandalar qatoriga hasharotlar, 
o‘rgimchaksimonlar, qisqichbaqasimonlar, ko‘poyoqlilar va 
boshqalar kiradi. Bulardan tashqari, qurtlar turkumi (tipi)ga qa-
rashli o‘simlikxo‘r nematodalar; yumshoq tanali jonivorlar tur-
kumiga qarashli molluska yoki shilliqlar; sut emizuvchilar sin-
figa qarashli kemiruvchilar ham o‘simliklarni zararlaydi.
hasharotlar boshqa bo‘g‘imoyoqli jonivorlardan tana-
si  uch  qismga  –  bosh,  ko‘krak  va  qoringa  bo‘linishi,  bir  jufl 
mo‘ylovchasi, uch juft oyog‘i va bir-ikki juft qanoti bo‘lishi bi-
lan farq qiladi. hasharotlarning og‘iz apparati kemirishga yoki 
so‘rishga moslangan bo‘ladi.
hasharotlarning so‘ruvchi organlari turlicha tuzilgan. Ular-
ning ko‘pgina turlarida bu organlar teshib so‘rishga, ba’zilarida 
esa faqat so‘rish yoki yalashga moslangan bo‘ladi. Teshib 
so‘radigan hasharotlar o‘simliklarga ularning to‘qimalaridagi 
shirasini so‘rish yo‘li bilan zarar yetkazadi.
hasharotlar o‘zlarining rivojlanish davrida o‘zgarib, ya’ni 
rivoj lanishning bir fazasidan ikkinchi fazasiga o‘tib turadi. Ma-
salan, zararli turlarga qarashli hasharotlar chala hamda to‘la yeti-
ladigan ikki guruhga bo‘linadi.
Olma qurti. Bu quit urug‘li meva, ayniqsa olma, nok va behi 
daraxtlarining asosiy zararkunandasi hisoblanadi. Ba’zi yillarda 
shaftoli, o‘rik, olxo‘ri va do‘lana daraxtlarining mevalariga ham 

---

30
zarati yetkazadi. Qurtlar meva ichiga kirib, uning eti, so‘ngra 
urug‘lari bilan oziqlanadi. Olma qurti shikastlagan mevalar pishib 
yetilishidan ancha ilgari to‘kiladi. Bunday mevalar saqlab qo‘yish 
uchun yaramaydi, ularning bir qismi chirib ketadi. Olma qurtiga 
qarshi yaxshi kurash olib borilmayotgan bog‘larda hosilning 30– 
70 foizi nobud bo‘ladi.