И. М. Абдуллаева, Д. T. Азимов. “Ахборот тизимлари

Тақсимлаш ва белгилаш. Операцион тизим ижро этилиш учун навбатда 
турган амалий вазифалар томонидан талаб қилинувчи ресурсларни ажратади. У 
бирламчи хотиранинг дастур ва маълумотлар томонидан фойдаланилувчи 
уячаларни тақсимлайди ҳамда принтерлар, терминал ва телекоммуникация 
линиялари каби киритиш/чиқариш қурилмаларини назорат қилади. 
Режалаштириш. Компьютер бир вақтда минглаб ҳар хил вазифаларни 
бажариши мумкин. Операцион тизим жорий вазифаларнинг жадвалини тузган 
ҳолда режалаштириш вазифасини бажаради. Бунда яна бажарилаѐтган 
вазифаларнинг жадвали мувофиқлаштирилади, шу туфайли ҳар хил 
вазифаларнинг турли хилдаги қисмларини бир вақтда бажариш мумкин. 
Масалан, 
маълум 
дастурни 
бажариш 
вақтида 
операцион 
тизим 
киритиш/чиқариш қурилмаларини фаолиятини режалаштиради. Бажарилаѐтган 
вазифаларнинг барча турлари уларнинг белгиланган устуворликларига мувофиқ 
бажарилиши керак. Масалан, буюртмаларни интерактив ишлаб чиқиш 
тизимининг устуворлиги жўнатишлар рўйхатини генерирацияловчи вазифанинг 
устуворлигидан юқори бўлади. 
Мониторинг. Операцион тизимнинг вазифасига яна компьютер 
томонидар бажарилаѐтган ҳаракатларни кузатиш ҳам киради. Ҳар бир 
компьютер вазифаси, тизимдан фойдаланувчилар ҳамда тизимга эркин 
киришга ҳар қандай ҳаракатлар кузатади.
Аввалги бобда эслатиб ўтилганидек, агар компьютерларнинг кўпчилиги 
бир вақтда битта дастурга тегишли битта йўриқномани бажариши мумкин 
бўлса, узоқлаштирилган терминалларни қўлловчи минглаб ва ундан ҳам кўпроқ 
фойдаланувчилар компъютер ахборот тизимидан қандай фойдаланишлари 
мумкин? Компьютерлар қандай қилиб бир вақтда минглаб дастурларни 
бажариши мумкин? Бунинг учун операцион тизимнинг ихтисослаштирилган 
имкониятларидан фойдаланилади. 
Компьютер ресурсларидан биргаликда фойдаланиш билан боғлиқ 
операцион тизимнинг энг муҳим имконияти мультидастурлаш деб аталади. 
Дастурнинг шу хусусияти туфайли компьютер тизимлари ресурслари вақтнинг 
МБПдан фойдаланишни сиқиб чиқарувчи тамойилни қўллаш билан тақсимлаш 
мумкин. Бу тамойилнинг моҳияти шундан иборатки, ҳар қандай берилган 
пайтда вақтнинг МБП амалда фақат битта дастурни бажаради ва шу вақтда 
бошқа дастурларнинг киритиш/чиқариш эҳтиѐжларига хизмат кўрсатади. 
Натижада бир вақтнинг ўзида икки ѐки кўпроқ дастурлар бажарилиши мумкин, 
аммо улар бир вақтда компьютернинг биргина ҳисоблаш ресурсларидан 
фойдаланиш мумкин эмас. Мультдастурлаш туфайли бир неча дастурлардан 
иборат гуруҳ процессор ресурсларига навбатма-навбат кира олиши мумкин. 
4.2-расмда мультидастурий муҳитда бажарилаѐтган учта дастур қандай 
қилиб бирламчи хотирада сақланиш мумкинлиги кўрсатилган. Биринчи 

---

28 
дастурнинг бажарилиши маълумотларни киритиш/чиқаришни сўровчи 
ҳодисалар содир бўлгунга қадар давом этади.