Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

Педагогик жараён (ўқув-тарбия жараёни) – маърифат ва шахс камоло-
ти жараёнлари, уларнинг ўзаро алоқадорлиги ва бирлигидан иборат қуйидаги 
бешта таркибий қисмни ўз ичига қамраб олган яхлит маърифий тизим (4.8-
расм): 
1) таълим-тарбиянинг мақсади ва вазифалари; 
2) таълим-тарбия мазмуни; 
3) таълим-тарбия методлари, шакллари ва воситалари; 
4) ўқитувчи-тарбиячилар; 
5) ўқувчилар (таълим олувчилар, тарбияланувчилар). 
Педагогик жараённинг асосий хусусияти унинг бир бутунлиги ҳисоб-
ланади. Ҳар томонлама ривожланган баркамол шахс фақат яхлит педагогик 
жараёнда шаклланиши мумкин. Яхлитлик деганда таълим ва тарбияда пайдо 
бўладиган ва кечадиган барча жараёнлар ва ҳодисалар, педагогик жараён субъ-
ектлари ва уларнинг ташқи муҳит билан ўзаро муносабатлари бир-бирига боғ-
лиқлиги, бир-бирини тақозо қилиши тушунилади. Яхлит педагогик жараёнда 
ҳатти-ҳаракатлар ва зиддиятлар ечимлари, ўзаро таъсирлашувчи кучларнинг 
қайта гуруҳланиши, янги хусусиятлар ва сифатларнинг пайдо бўлиши кабилар 
узлуксиз рўй беради.
Шунингдек, педагогик жараённинг ўзига хос хусусияти ва кечиш шарт-
ларидан бири педагогик ўзаро ҳамкорлик ҳисобланади. Педагогик ўзаро ҳам-
корлик – педагог ва тарбияланувчиларнинг олдиндан режалаштирилган, мўл-
жалланган ўзаро муносабатлари. Бу муносабатлар натижасида уларнинг хулқ-
атвори ва фаолиятида икки тарафлама ўзгаришлар пайдо бўлади. “Ўқитувчи – 
ўқувчи”, “ўқитувчи – гуруҳ – ўқувчи”, “ўқитувчи – жамоа – ўқувчи” муноса-
батлари педагогик ўзаро муносабатнинг бирмунча кенг тарқалган вариантлари 
ҳисобланади. Шундай бўлса ҳам, педагогик жараённинг якуний натижаси

---

119