Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

Илмий педагогик 
тадқиқот даражалари 
Эмпирик (амалий) 
тадқиқотлар  
Методологик 
тадқиқотлар 
Назарий 
тадқиқотлар  
2.12-расм. Илмий педагогик тадқиқотларнинг даражалари 

---

81 
Илмий педагогик тадқиқотлар тузилмаси ва мантиғи:
1 босқич. Тадқиқот муаммоси билан умумий танишиш асосида унинг 
долзарблиги, ўрганилганлик даражаси асосланади; тадқиқот мавзуси, объекти 
ва предмети аниқланади; тадқиқотнинг умумий ва оралиқ мақсадлари, улар 
билан боғлиқ вазифалар шакллантирилади. 
2 босқич. Тадқиқотнинг илк илмий концепцияси (методологияси), унинг 
боришини белгиловчи таянч назарий қоидалар ва кўзда тутилган натижалар 
(мўлжаллар) ҳамда тадқиқий ёндашувлар танланади. 
3 босқич. Тадқиқотнинг назарий тузилиши ва чинлигини исботлаши ло-
зим бўлган амалий фараз илгари сурилади. 
4 босқич. Тадқиқот методлари танланади; тадқиқот предметининг даст-
лабки ҳолатини аниқлаш мақсадида таъкидловчи илмий-тажриба ўтказилади. 
5 босқич. Шакллантирувчи илмий-тажриба ташкил этилади ва ўткази-
лади. 
6 босқич. Тадқиқот натижалари таҳлил қилинади, изоҳланади ва расмий-
лаштирилади. 
7 босқич. Амалий тавсиялар ишлаб чиқилади.
Педагогик тадқиқотлар ўзига хос методлардан фойдаланган ҳолда амал-
га оширилади. Тадқиқот методи – бу қўйилган мақсадга эришиш ёки объек-
тив воқеликни билиш усулидир. Тадқиқотчи методлардан фойдаланиб, ўрга-
нилаётган предмет ҳақида ахборот (маълумот) олади. Ҳар бир фан ўрганилаёт-
ган ҳодисаларнинг хусусиятларини акс эттирувчи ўз методларидан фойдала-
нади. Педагогик тадқиқот методлари қуйидаги хусусиятлар билан шартлана-
ди: 
1) таълим ва тарбия натижалари жуда кўп сабаб ва шароитларнинг бир 
вақтнинг ўзида таъсир кўрсатишига боғлиқ бўлади. Педагогик жараёнларнинг 
бир маънога эга бўлмаган, яъни ҳар хил табиати фанга маълум бўлган метод-
ларни қўллаш имкониятларини чеклайди. Шу сабабли педагогик тадқиқотлар-
да методлар мажмуидан фойдаланилади; 
2) педагогик жараёнлар ўзига хослиги билан ажралиб туради. Педагог-
тадқиқотчида “тоза” тажриба-синов ишларини ўтказиш имконияти йўқ. Қайта, 
иккинчи бор тадқиқот ўтказилганда олдинги шарт-шароит ва “материал”ни ас-
лидай қайтариш, яъни қандай бўлса, худди шундай тиклаш ҳеч қачон мумкин 
бўлмайди; 
3) педагогик тадқиқотда асосий тенденция эътиборга олинади, хулоса-
лар умумлаштирилган шаклда тузилади; 
4) педагогик тадқиқотлар болаларнинг жисмоний ва руҳий саломатли-
гига, уларни ўқитиш ва тарбиялаш жараёнига зарар етказмасдан амалга оши-
рилиши керак. 

---

82