Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

“Тушунчалар таҳлили” методи 
 
Мазкур метод таълим олувчиларнинг муайян бир мавзу бўйича таянч 
тушунчаларни ўзлаштириш даражасини аниқлаш, ўзи эгаллаган билимларни 
ўзи мустақил текшириш ва баҳолаш, шунингдек янги мавзу бўйича бошланғич 
билим даражасини ташхислаш мақсадида қўлланилади.
Методни амалга ошириш тартиби:
1) таълим олувчилар методни қўллаш қоидалари билан таништирилади; 
2) таълим олувчиларга мавзуга тегишли тушунчалар (терминлар) номи 
ёзилган тарқатма варақалар берилади (якка тартибда ёки гуруҳли тарзда); 
3) таълим олувчилар мазкур тушунчалар қандай маънони англатиши, қа-
чон, қандай ҳолатларда қўлланилиши ҳақида ёзма маълумот берадилар; 
4) белгиланган вақт якунига етгач, ўқитувчи берилган тушунчаларнинг 
тўғри ва тўлиқ изоҳини ўқиб эшиттиради ёки слайд орқали намойиш этади;
5) ҳар бир таълим олувчи берилган тўғри жавоблар билан ўзининг шах-
сий хулосасини (ҳукмини) таққослайди, фарқларини аниқлайди ва ўзининг би-
лим даражасини текшириб, баҳолайди. 
Намуна: “Мавзу бўйича таянч тушунчалар таҳлили” 
Тушунчалар 
номи 
Сизнингча, бу тушунча қандай 
маънони англатади? 
Қўшимча
маълумот 
Таълим 
Ўқитиш 
Ўқиш 
Ўзлаштириш 
 
Изоҳ: Иккинчи устунчага қатнашчилар томонидан фикр билдирилади. 
Мазкур тушунчалар ҳақида қўшимча маълумот глоссарийда келтирилади
.
 
“Баҳс-мунозара” методи 
“Баҳс-мунозара” – мунозарали масалаларни муҳокама этиш ва ҳал қи-
лиш методи. Мазкур методнинг моҳияти таълим олувчилар билан муайян бир 
мавзу бўйича ўзаро баҳс юритиш, фикр алмашинишдан иборат. Ҳар қандай 
мавзу ёки муаммо мавжуд билимлар ва тажрибалар асосида муҳокама қилини-
ши назарда тутилса, ушбу методдан фойдаланиш имконияти юзага чиқади.
Баҳс-мунозарани бошқариб бориш вазифасини таълим олувчилардан би-
ри ёки таълим берувчининг ўзи олиб бориши мумкин. Баҳс-мунозарани эркин 

---

521 
ҳолатда олиб бориш ва имкон қадар ҳар бир таълим олувчини мунозарага жалб 
этиш лозим. Шу билан бирга, мазкур метод қўлланилганда таълим олувчилар 
ўртасида пайдо бўлиши мумкин бўлган низоларни дарҳол бартараф этишга 
ҳаракат қилиш керак.
“Баҳс-мунозара” методини қўллаш қоидалари: 
1) барча таълим олувчиларнинг иштирок этиши учун имконият яратиш;
2) “ўнг қўл” қоидасига амал қилиш (қўлини кўтариб, рухсат олганидан 
сўнг сўзлаш);
3) фикр-ғояларни тинглаш маданиятига эга бўлиш;
4) билдирилган фикр-ғояларни қайта такрорламаслик;
5) бир-бирларини ўзаро ҳурмат қилиш.