Kartashunoslik

Ma‟lumki,  kartografiya  ham,  boshqa  fanlar  kabi,  kishilik  jamiyatining 
hayotiy  talablari  asosida  vujudga  kelgan  va  ishlab  chiqarish  kuchlarining 
taraqqiy etishi bilan tobora rivojlana borgan. 
1917  yilga  qadar  O‟zbekiston  hududini  kartografik  jihatdan 
o‟rganilganlik  darajasi  ancha  past  bo‟lgan.  XIX  asrning  ikkinchi  yarmida 
Rossiya O‘rta Osiyoni, jumladan, O‘zbekistonning hozirgi hududini bosib olib, o‘z 
mustamlakasiga aylantirgandan so‘ng bu iqtisodiy jihatdan muhim o‘lka kartasini 
yaratish  bo‘yicha  ishlar  boshlandi.  Rus  ziyolilarining  ancha  ilg‘or  qismi 
Toshkentda,  Turkiston  qishloq  xo‘jaligi  jamiyatini  tuzdi.  U  qishloq  xo‘jaligi, 
xususan  paxtachilik  sohasida  ilmiy-tadqiqot  ishlarini  olib  bordi,  maxsus  jurnallar 
va  risolalar  chop  etib,  o‘sha  vaqtlarda  fanga  ma‘lum  bo‘lgan  agromeliorativ 
g‘oyalarni mahalliy aholi orasida targ‘ibot va tashviqot qilish bilan shug‘ullandi. 
Tovar  dehhonchiligining  o‘sishi  va  qishloq  xo‘jaligi  ixtisoslashuvining 
kuchayishi, paxta ekin maydonlarining kengayishi, yangi yerlarning o‘zlashtirilishi 
va  irrigatsiyaga  oid  qurilishlarning  kengayishi  O‘rta  Osiyo  qishloq  xo‘jaligi 
geografiyasini  o‘rganishning  muhim  vositalaridan  biri  bo‘lgan  iqtisodiy,  xususan 
qishloq xo‘jaligiga oid  kartalarining  yaratilishi uchun turtki bo‘ldi.  Natijada  ko‘p 
o‘tmay,  o‘lkamiz  tabiiy  sharoitini  qishloq  xo‘jaligi  nuqtai  nazaridan  tavsiflovchi 
dastlabki  kartalar  yaratildi.  Masalan,  1914  yili  nashr  qilingan  «Atlas  Aziatskoy 
Rossii»  asarda  Turkistonning  sug‘oriladigan  yerlari  ko‘rsatilgan  alohida  karta 
berilgan. Unda mavjud sug‘oriladigan yerlar, birinchi navbatda sug‘orilishi kerak 
bo‘lgan  yerlar  va  kelgusida  sug‘orishga  yaroqli  bo‘lgan  yerlarni  areallari  alohida 
ajratib  berilgan.  Ancha  yirik  masshtabda  Chirchiq  daryosi  havzasini  va 
Mirzacho‘lni  o‘sha  paytda  paxta  ekish  uchun  o‘zlashtirish  ishlari  boshlangan 
hududlarini sug‘oriladigan yerlari ko‘rsatilgan.  
S.Ponyatovskiyning  «Opyt  izucheniya  xlopkovodstva  v  Turkestane  i