Kartashunoslik

 
7-rasm. Mahmud Qoshg‘ariy tuzgan dunyo kartasi. 
 
Qoshg‘ariy  kartasining  asosiy  xususiyatlaridan  biri  shuki,  undagi  o‘zaro 
geografik bog‘lanish yaqqol ko‘rinib turibdi: daryolar tog‘lardan bir necha tarmoq 
shoxobcha  bo‘lib  boshlanadi  va  ko‘llarga  yoki  dengizlarga  quyiladi.  Shaharlar 
asosan  daryo  bo‘ylarida,  tog‘  yonbag‘rlarida  tasvirlangan.  Kartadagi  eng  katta 
yangilik bu uning o‘sha vaqtda Jobraqo deb yuritilgan Yaponiya tasvirlangan. 
 
8-rasm. Qoshg‘ariy O‘rta Osiyoni shunday tasavvur qilgan.  
 

---

 
55 
H.Hasanovning  fikricha,  Qoshg‘ariy  o‘zidan  bir  oz  vaqt  oldin  o‘tgan  ulug‘ 
olim Beruniy asarlaridan foydalangan va boshqa ma‘lumotlar qo‘shib, O‘rta Osiyo 
geografiyasining rivojlanishiga katta hissa qo‘shgan.  
Kartografiya  sohasida  yuqoridagi  olimlar  tomonidan  va  muallifi  noma‘lum 
bo‘lgan «Hudud al-olam» asaridagi kartalarning mazmunini va ularda tasvirlangan 
hududlar  taqqoslanilsa,  ulardagi  bir-biriga  o‘xshashlik  seziladi.  Bu  kartalar  Sharq 
kartografiyasining  dastlabki  eng  nodir  namunalari  bo‘lib,  dunyo  kartografiyasini 
rivojlanishiga katta hissa qo‘shgan. 
1209  yilda  xurosonlik  Muhammad  Najib  Bakron  Xorazm  shohi  Alovuddin 
Muhammal  ibn  Takashga  Dunyo  kartasini  tuzib  bergan,  kartada  izoh  sifatida 
«Jahonnoma»  kitobini  yozib  bergan.  U  o‘z  kartasini  va  izohnomasini  yozishda 
Beruniy va Istaxriylarning asarlaridan foydalanilganligini aytadi. 
N.Bakronning  kartasi  katta  gazlamaga  chizilgan.  Kartadagi  shartli  belgilar 
to‘g‘risida  u  shunday  deb  yozgan:  «…  kichik  doiralar  shaharlar  o‘rnidir».  Bu 
doirachalar  yoniga  o‘sha  shaharlarning  nomi  yozilgan.  Dengizlar  yashil  rangda, 
nomi  esa  qizil  rangda,  daryo  va  soylar  qizil  chiziqlar  bilan,  nomlari  esa  qizil 
rangda, tog‘lar to‘q qizil rangda, cho‘llar, qumliklar va toshloq yerlar sariq rangda, 
shimoldagi qorli o‘lkalar oq rangda tasvirlangan. 
Kartografiya  fani  uchun  bu  kartaning  ahamiyati  shundaki,  kartada  parallellar 
va  meridianlar  berilgan,  bu  esa  sharq  kartografiyasida  deyarli  birinchi  voqea  edi. 
Afsuski  bu  noyob  karta  saqlanib  qolinmagan.  Lekin  unga  izoh  bergan, 
«Jahonnoma» hozirgi vaqtda mavjud.