Kartashunoslik


 Mahmud Qoshg‟ariy kartasi



Download 4,76 Mb.
Pdf ko'rish
bet68/246
Sana29.08.2021
Hajmi4,76 Mb.
#159144
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   246
Bog'liq
kartashunoslik

4.1.4. Mahmud Qoshg‟ariy kartasi 
Ma‘lumki  XI  asrda  O‘rta  Osiyoda  shuningdek,  Issiqko‘l  bo‘ylarida  va 
Qashg‘arda Qoraxoniylar davlatining poytaxtida ham yirik ilm-ma‘rifat markazlari 
bo‘lgan. Qoshg‘ariyning to‘liq ismi Mahmud ibn Husayin ibn Muhammad. Uning 
otasi Husayin Issiqko‘l bo‘yidagi Barsg‘on shahridan bo‘lgan. 
Otasi  xizmat  yuzasidan  bo‘lsa  kerak  Qoshg‘arga  ko‘chib  borib  o‘rnashib 
qolgan.  Shuning  uchun  Mahmudning  ismi  Qoshg‘ariy  bo‘lib  ketgan  deb  yozadi 
H.Hasanov.  Qoshg‘ariy,  Buxoroda,  Bag‘dodda,  Samarqandda  bo‘lgan  uning 
yozishicha,  bir  necha  yillar  mobaynida  turk  tili  lug‘atini  yaratish  maqsadida 
«Rumdan  Mochingacha,  Qora  dengiz  bo‘ylaridan  Xitoygacha  sayyohat  qilgan». 
Olimni  dunyoga  tanitgan  «Devonu  lug‘atit  turk»  shoh  asari,  319 varaqdan  iborat 
bo‘lgan. Akademik I.Yu.Krachkovskiyning bu asar turkologiya sohasida katta bir 
voqea deb yozgan edi. Asarning lingvistik ahamiyati nihoyat darajada katta. Asar 
geografik  jihatdan  ham  muhimdir.  Asarga  ilova  qilingan  doiraviy  karta  alohida 
ahamiyatga egadir. 
Bu karta bitta doiradan iborat bo‘lib, hozirgi sharqiy yarimsharga o‘xshaydi. 
Kartaning  ham  arabcha,  ham  o‘zbekcha  nusxalari  bo‘lgan,  arabcha  bosma 
nusxasining diametri 24 sm, o‘zbekcha nusxasi 18 sm (7-rasm).  
Karta  rangli  qilib  ishlangan  va  shartli  belgilardan  foydalanilgan.  Masalan, 
dengiz  va  ko‘llar  to‘q  yashil  rangda,  daryolar  zangori  rangda,  tog‘lar  qalin  qizil 
chiziqda,  qum  va  cho‘llar  sarg‘ish  tasma  shaklida,  shaharlar  sariq  doirachalar, 
mamlakat chegaralari qizil rangdagi ingichka chiziqlar bilan tavirlangan. 
Shuni  qayd  qilib  o‘tish  kerakki,  hozirgi  vaqtda kartalarda  aholi  yashaydigan 
joylar:  shaharlar, posyolkalar  doiracha  shaklida  (punsonda) tasvirlanadi. Mahmud 
Qoshg‘ariy kartasi bu belgini qadimdan ishlatilib kelinganligini ko‘rsatadi. O‘sha 
davrdagi kartalardagi kabi, muallif yashagan makon karta markazi qilib tanlangan. 
Kartada muallifning o‘z yurti Issiqko‘l bilan Balasog‘unning oralig‘i karta markazi 
qilib  olingan.  Istaxriy  kartasida  esa  dunyoni  markazi  Makka  ko‘rsatilgan.  VIII 
asrga  mansub  turkiy  yozma  yodgorliklardan  ma‘lumki,  kun  chiqish  tomon  ilgari 
old tomon hisoblangan. Dunyoning boshqa tomonlari shu asosiy tomonga nisbatan 
aytilgan.  Qadimiy  turkiy  tilda  «yuqori»  so‘zi  sharq  tomonni,  «quyi»  so‘zi  esa 
g‘arbni bildirgan. 


 
54 
 

Download 4,76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   246




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish