Kartashunoslik

4-rasm. Nuqtalarni kartaga qo‘yish usullari: A – statistik, B – geografik. 
 
Nuqtalar  usulida  nuqta  ―og‘irligi‖ni  tanlash,  ya‘ni  bitta  nuqta  bilan 
tasvirlanadigan  obyektlar  miqdorini  aniqlash  maqsadga  muvofiq.  Katta  og‘irlikda 
hodisa  eng  zich  joylarda  nuqtalarni  joylashtirish  osonlashadi,  biroq  nuqta 
og‘irligidan kam alohida joylashgan obyektlar guruhini tasvirlashda qiyinchiliklar 
vujudga keladi. Keyingi holatda bir necha guruh bitta nuqtaga birlashtirilgan kabi 
bo‘ladi va katta guruh joyi bo‘yicha beriladi. 
Kichik  og‘irlikdagi  nuqtalar  hodisaning  zichligi  kam  rayonlar  uchun  qulay, 
biroq  ular  u  katta  bo‘lgan  joyda  birlashtirilishi  mumkin.  Amalda  nuqtaning 
og‘irligi  imkon  qadar  past  qilib  tanlanadi,  biroq  nuqtalar  bir-biri  bilan  qo‘shilib 

---

 
211 
ketmasligi  uchun  (bunda  ularni  hisoblash  imkonsiz  bo‘ladi)  nuqtalarning  dog‘ga 
qo‘shilishiga  olib  keluvchi  zichlikdan  boshlab  istalgan  yanada  yuqori  zichlik 
kartada o‘z kasini topmaydi. 
 
5-rasm. Nuqtalarning kvadratlar bo‘yicha joylashuvi: 
a  –  tegib  turuvchi;  b  –  0,2  mm  lik  oraliq  bilan  (bir  necha  marta 
kattalashtirilgan) 
 
Haqiqatdan, nuqtaning minimal og‘irligini aniqlashni uning grafik ko‘lamidan 
ajratib  bo‘lmaydi.  Bu  kattaliklar  teskari  funksional  bog‘liqlik  bilan  shartlanadi. 
Nuqta-doirachalarning  kvadrat  ―upakovka‖sida  (5-rasm)  ularning  d  diametri  (mm 
da) va p maydondagi (mm
2
 da)  N soni quyidagi tenglama bilan bog‘liq: 
N
=
p
d
2
  
 
 
 
 
 
(1) 
Agar nuqtalarning qo‘shilishiga yo‘l qo‘ymasak va ular orasida 0,2 mm oraliq 
qoldirsak (5-rasm, b), tenglama quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: 
N=
p
(
0,2)
d + 
2
   
 
 
 
(2) 
Odatda,  nuqtalar  diametri  0,3-0,6  mm,  optimal  kattalikda  0,4-0,5  mm 
doirasida  tanlanadi.  1  sm
2
  ga  hisoblanadigan  ularning  miqdori  quyidagi  jadvalda 
keltirilgan.