Kartashunoslik


kartodiagrammalar va kartogrammalar



Download 4,76 Mb.
Pdf ko'rish
bet179/246
Sana29.08.2021
Hajmi4,76 Mb.
#159144
1   ...   175   176   177   178   179   180   181   182   ...   246
Bog'liq
kartashunoslik

kartodiagrammalar va kartogrammalar. Kartalardagi yozuvlar ham kartografik 
belgilar rolini bajarishi mumkin. 
Kartadan  foydalanish  uchun  uning  mazmunini  o‘qib  tushunish,  ya‘ni  karta 
to‘g‘risida to‘liq ma‘lumot olish va kartani o‘quvchanligini oshirish uchun kartani 
tili hisoblangan shartli belgilar to‘g‘risida to‘liq tasavvurga ega bo‘lmoq kerak. 
                                                           
1
 Menno-Jan Kraak, Ferjan Ormeling.  Cartography: Visualization  of Geospatial Data. Printed and bound in Great 
Britain by Ashford Colour Press Ltd, Gosport, Hants. London, 2010. p. 65 /www.pearsoned.co.uk 


 
156 
Kartadagi belgilarning asosiy vazifasi tasvirlanayotgan voqea  va hodislarning 
o‘rnini,  turini  (zavod,  suv  ombori,  gaz  quvuri,  shaharni  o‘rnini  va  b.),  miqdorini 
(aholi  soni,  zavodning  ishlab  chiqarayotgan  mahsuloti,  yetishtirilgan  yalpi  paxta 
hosili),  sifatini  (sho‘r  bosgan  joylar,  quduq  suvining  sifati,  ko‘mirning  sifati  va 
b.lar),  tarqalish  xususiyatlarini  (aholi  zichligi,  migratsiyasi,  shamollar  harakati, 
geologik  jarayonlar) ko‘rsatishdan iborat. Kartografik  belgilar, shartli belgilardan 
mazmunini  kengligi,  aniq  shakli,  miqdor  va  sifat  ko‘rsatkichlari  bilan  hamda 
aniqlilik darajasi bilan farq qilib, kartografiyada legenda deb yuritiladi. 
      
Dastlabki  kartalarda  voqea  va  hodisalar  suratlar  yoki  shakllar  bilan 
tasvirlangan,  bu  esa  kartani  o‘qishni  osonlashtirgan.  Masalan,  tog‘lar  perspektiv 
usulda  berilib,  shakl  yordamida  tasvirlangan,  o‘simliklar  ham  shakllariga  qarab 
ko‘rsatilgan  (igna  bargli  va  yaproq  bargli),  lekin  ularning  miqdor  va  sifat 
ko‘rsatkichlarini  aniqlash  mumkin  bo‘lmagan.  Shuning  uchun  kartalardan  to‘liq 
foydalanish  maqsadida  va  mukammal  ma‘lumot  olish  uchun  yangi  belgilar 
qo‘llanish zaruriyati tug‘ilgan. Tanlangan belgilar geometrik shakllarda, badiiy va 
an‘anaviy shakllarda bo‘lganidan ma‘lum darajada mazmunni anglatadi (6-rasm). 
6-rasm. Shartli belgilar 
 


 
157 
Lekin kartada hamma predmetlarning ham aniq o‘rnini kartaning masshtabi 
asosida  tasvirlash  mumkin  emas,  chunki  ularning  egallagan  maydoni  juda  kichik 
bo‘lib,  masshtab  asosida  ko‘rsatilsa,  o‘qish  mumkin  bo‘lmay  qoladi.  Shuning 
uchun  bunday  predmetlar  (tafsilotlar)  masshtabsiz  belgilar  bilan  ko‘rsatiladi. 
Masalan, temir yo‘llar, elektr, telefon simlari, gaz quvurlari va h.k.lar. 
Kartografik  belgilarda  xilma-xil  ko‘rsatkichlarni  tasvirlashda  geometrik 
shakllar  eng  ko‘p  ishlatiladi.  Masalan,  to‘rtburchak  shaklining  balandligi  miqdor 
ko‘rsatkichlarni,  to‘rtburchak  shaklining  yuzasi  maydonni,  kub  hajmni,  doira 
miqdor va sifat ko‘rsatkichlarni ifodalaydi. 
Kartografik    belgilar  sistemasini  o‘rganuvchi  Semiotika  fanidan  (u  uchta 
qismdan: 
sintaktika, 
semantika 
va 
pragmatikadan 
iborat) 
belgilarni 
modellashtirishda  keng  foydalanmoqda.  Bu  sohada  prof.  A.A.Lyutiyning 
xizmatlari katta. 
Kartografik  belgilar  shakli,    kattaligi,  holati,  ranggi  va  strukturasi  bilan  bir-
birilaridan  farq  qiladilar.  Chiziqli  belgilar  bilan  juda  ko‘p  voqea  va  hodisalar- 
daryolar,  temir  yo‘llar  va  avtomobilь  yo‘llari,  chegaralar,  dengiz  va  ko‘llarning 
qirg‘oq chiziqlari va h.k. tasvirlanadi.  
 

Download 4,76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   175   176   177   178   179   180   181   182   ...   246




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish