Kartashunoslik

12-rasm. Karta markazidagi aylana 
ramkaga borib ellipsga aylanadi, 
maydon o’zgarmaydi. 
 
а 
б 

---

 
107 
13-rasm. 
 
Xatoliklarni  iloji  boricha  kamaytirish  maqsadida  ixtiyoriy  proeksiyalardan 
foydalaniladi.  Teng  burchakli  proeksiyada  burchak  xatosi  kamayadi,  maydon 
xatosi ortadi yoki aksincha bo‘ladi, ya‘ni karta teng maydonli proeksiyada tuzilsa 
maydon  xatoligi kamayib  burchak  xatoligi  ortadi  (14-rasm).  Ya‘ni  teng  maydonli 
proeksiyada  tuzilsa  maydon  xatoligi  kamayib  burchak  xatoligi  ko‘payadi.  Har 
ikkala  xatolik  bir  xil  miqdorda  bo‘lishi  uchun  teng  oraliqli  proeksiyalardan 
foydalaniladi. 
 
Teng 
oraliqli 
proeksiyalarda 
meridianlar  va  parallellar  bo‘yicha 
masshtabning 
doimiyligi 
saqlanadi, 
shakl,  burchak  va  maydon  xatoliklari 
ro‘y beradi. 14-rasmda ekvatorda olingan 
aylanadan  uzoqlashgan  sari  shakli  va 
maydoni o‘zgarganligi ko‘rsatilgan. Teng 
oraliqli 
proeksiyalar 
ixtiyoriy 
proeksiyalar ichida eng ko‘p qo‘llaniladi. 
Kartalarda  xatolik  bo‘lmaydigan, 
nuqtalarni  xatoligi  yo’q  nuqtalar,  agar 
chiziq bo‘lsa, xatoligi yo’q chiziqlar deb 
ataladi 
Kartografiyada  ellipsoid  yuzasini 
tekis  yuzada  tasvirlash  uchun  geometrik  shakllar  (tekislik,  silindr,  konus)  dan 
foydalaniladi.  Foydalanilgan  geometrik  shakllar  proeksiya  nomi  bilan  ataladi. 
Masalan:  azimutal  (tekislik)  silindrik,  konusli,  ko‘p  konusli,  psevdosilindrik, 
psevdokonusli va shartli proeksiyalar. 
Azimutal  proeksiya  tuzish  uchun  geometrik  shakl-  tekislikdan  foydalaniladi. 
Yer sharini tekislikka yoyib biror nuqtasiga tekislikning urinma bo‘lishi natijasida 
azimutal proeksiyalar hosil bo‘ladi. Agar tekislik Yer sharining qutblariga urinma 
bo‘lsa, qutbiy azimutal, ekvator chizig‘iga urinma bo‘lsa, ekvatorial azimutal, Yer 
14-rasm. Ekvatordagi aylana ramkaga 
borgan sari kattalshib borishi 
ko’rsatilgan. 

---

 
108 
yuzining  boshqa  biror  nuqtasiga  urinma  bo‘lsa,  gorizontal  yoki  qiyshiq  azimutal 
proeksiyalar hosil bo‘ladi. 
 
 
а 
б 
в