tuzilishi kerakki, hunda o ‘quvchilam ing fikru-zikri va d iq q a t-e ’tiborini
yuqori darajada faollashtiradigan b o lsín . Buning u c h u n esa o ‘qituvchi
o ‘rtaga savol tashlab, asta sekinlik bilan o ‘quvch ilam i t o ‘g ‘ri
javobga
olib keladi, o ‘quvchilaming d iq q a t-e ’tiborini faollashtiruvchi („Bunda
ayniqsa ziyrak bo‘ling!“ , , , 0 ‘ylab, yana o ‘ylab k o ‘ring!") so‘z va ibo-
ralam i o ‘z m e’yorida ishlatadi.
0 ‘qituvchi uzun ju m lalam i, murakkab og'zaki izo hlam i, qiyin
atam alarni va zarurati bo‘lm asa, turli ta ’riñam i ishlatm asligi lozim.
Shu bilan birga o ‘q itu v c h i sh u n i h am h iso b g a o lis h i kerakki,
o ‘qituvchining lo‘nda-lo‘n da b o ‘lib chiqqan qisqa n u tq i ko‘p hollarda
o ‘quvchilarga tushunarsiz b o ‘lib qolar ekan. 0 ‘qituvchining o ‘z o ‘mida
ishlatiladigan hazil aralash va xayrixohlikbildiruvchi arzim agan kinoyali
nutqi o ‘quvchilarni juda jonlantirib, o ‘quvchilar to m o n id a n o ‘ta yaxshi
qabul qilinar ekan.
Qobiliyatli o ‘qituvch in in g n u tq i jo n li, o b ra z li, aniq-ravshan,
intonasiyali va ifodali, emosiyaga boy, dona-dona b o ‘lib, bunda stilistik
va gram m atik xatolar m utlaqo b o ‘lmasligi lozim . B ir xil ohangdagi
ezma nutq o‘quvchilami juda tez toliqtirib, ulami zeriktiradi va behafsala
qilib q o ‘yadi. Bu bilan birga b u nday nutq I.P. Pavlovning fiziologik
ta ’lim otiga ko‘ra, doimiy t a ’sir etuvchan qo‘zg‘o v chig a aylanib, bosh
miya katta yarim sharlari po‘stida tormozlanish jarayonini yuzaga keltirib,
o ‘quvchini ezma va uyquchan qilib q o ‘yadi. N u tq tezligi k o ‘p jihatdan
o ‘qituvchining individual psixologik xususiyatiga b o g ‘liq. Ayrim
o ‘qituvchilar tez gapirsalar, boshqalari sekin g a p ira d ila r. Ammo
o ‘qituvchi o ‘quvchilam ing bilim larini egallab o lish lari uch u n eng
qulay tezlikdagi nutq — o ‘rta c h a jonli nutq ekanligini esdan chiqar-
masligi lozim.
Shoshqaloq nutq bilim o ‘zlashtirishga h a la q it b erib , bolalam i
tez toliqtiradi va m uhofaza qiluvchi torm o zlanishni yuzaga keltiradi.
O lta sekin nutq lanjlik va zerikishga olib keladi. N u tq n in g balandligi -
qattiq gapirish ham xuddi sh u singari hollarga olib keladi. Haddan
tashqari qattiq, keskin, baqirib gapirish o ‘qu vch ilarn ing asabiga tegib,
ulam i tez toliqtirib, m uhofaza qiluvchi torm ozlanishini yuzaga keltiradi.
M ana shu erda sharq m utafakkirlaridan N a srid d in Tusiyning
o ‘qituvchi nutqi hech q acho n va h ech qayerda zaharx an d ali, qo'pol
yoki qattiq bo‘lishi m um kin em as. Dars paytida o ‘qituvchin in g o ‘zini
tu ta olmasligi ishni buzishi m u m k in ...“ degan n a sih a tin i keltirishimiz
ju d a o ‘rinli bo‘lardi. 0 ‘qituvchining b o ‘sh, past ovozi yom on eshitiladi.
N utqi, imo-ishoralar, turli keskin h a ra k a tla ro lquvchilam ijonlantiradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Bu tariq a im o-ish oralar va harak atlar tajribali o ‘qituvchilarda o ‘z
m e’yorida ishlatiladi. Lekin bir xildagi tinimsiz harakatlam ing haddan
tashqari k o ‘p b o ‘lishi kishining asabiga tegadi.
5.
Do'stlaringiz bilan baham: