O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

MARC  formatda  bibliografik  yozuvlarni
aks  ettirish  xususiyatlari
1970- yillarga  kelib,  formatlar  soni  20  tadan  oshdi.  Bu
formatlarning xilma-xilligi ular tarkibidagi ma’lumotlarning bir-
biridan farqi va ularni almashtirishdan oldin tahrir qilish zaruratini
tug‘dirdi. Formatlar orasidagi bunday nomutanosiblikka barham

---

199
berish  maqsadida  xalqaro  MARC  (UNIMARC)  format  ishlab
chiqishga  kirishildi.  Mazkur  format  yordamida  ixtiyoriy
formatdagi  bibliografik  yozuvni  qabul  qilish  va  uzatish
imkoniyatini yaratishga harakat qilinadi. Biror-bir milliy formatda
u mansub bo‘lgan mamlakatning o‘ziga xos xususiyatlari hisobga
olinadi, shunga ko‘ra belgilarda, kodlarda, bibliografik yozuvning
biror-bir maydon chizig‘ida aks etishida farq bo‘ladi. Formatda
bibliografik yozuvlarni berish amalda qo‘llanilayotgan bibliografik
ma’lumotlarni  tavsiflashning  qonun-qoidalariga  amal  qilinadi.
Boshqa tomoni, an’anaviy katalogda berilayotgan ma’lumotlarga
nisbatan  elektron  katalogda  ma’lumotlar  4 — 5  baravar  ko‘p
beriladi.  Har  bir  hujjat  haqida  eng  ko‘pi  bilan  800  tagacha
element berilishi mumkin. Bu hujjatning o‘ziga xos xususiyatlariga
bog‘liq.  Har  bir  element  hujjat  mazmunini,  mohiyatini  ochib
berishga xizmat qiladi va shuning uchun ham muhim ahamiyatga
ega. Yozuvlarni kiritishda yo‘l qo‘yilgan birgina xato avtomatik
ravishda boshqa xatolarning kelib chiqishiga yo‘l qo‘yadi. Biblio-
grafik yozuvlarni kiritish uchun ba’zi tushunchalarni bilib olishga
to‘g‘ri  keladi.
Maydon  (ïîëå) — formatning  chap  tomonida  yozuvlarni
kiritish uchun savol tariqasida berilgan jadval. Bibliograf-katalo-
gizator ana shu savollarga javob berib boradi. Jadvalda maydon va
maydonosti chiziqlari ko‘rsatiladi. Maydon ikki xil bo‘ladi: maydon
va maydonosti maydoni yoki chizig‘i (ïîäïîëå). Maydon nomini
har  safar  qaytarish  ko‘p  vaqt  talab  qilgani  va  so‘zlarni  qayta-
qayta yozib bormaslik uchun har bir maydonga 3 ta raqamdan
iborat belgi (ìåòêà) belgilangan. Ma’lumotlar turi va mazmunan
bir-biriga  yaqinligiga  ko‘ra  alohida  bloklarda  berish  uchun
guruhlashtirilgan. Masalan, „Nusxasi“ (äóáëåòíîñò) blokida tasvir
boshi, sarlavhasi, unga taalluqli ma’lumotlar, nashr yili, nashriyot
nomi, nashr joyi, bahosi, adadi, hajmi, chiqish sonlari haqidagi
ma’lumotlar beriladi. „Asosiy bibliografik tavsif“ (îñíîâíîå ÁÎ)da
boshqa mualliflar haqidagi ma’lumotlar, muharrirlar, tuzuvchilar
va  nashrni  bajarishda  ishtirok  etgan  boshqa  shaxslar  haqidagi
ma’lumotlar, qayta nashr etilganligi haqidagi ma’lumotlar, ham-
mualliflar haqidagi ma’lumotlar va shu tarzda yana boshqa bloklarda
bibliografik  ma’lumotlarni  kiritish  davom  etadi.  „Mazmuni“
(Ñîäåðæàíèå) blokida kalitli so‘zlar, annotatsiya beriladi. Bu esa
har qanday so‘z yordamida iste’molchilar so‘rog‘iga javob topish

---

200
va ro‘yxat tuzib berishda qo‘l keladi va juda tez bajarish uchun
zamin tayyorlaydi. Respublikamiz kutubxonalarida qo‘llanilayotgan
bu tizim hozirgi paytda mukammal bo‘lmasa-da, to‘la darajada
elektron  katalogni  yaratish  imkonini  beradi.