|
2-rasm
● ●
3+2=5
● ●
4+1=5 va hokazo .
3-rasm
e) Grafik modellar ( rasmlar, sxemalar va chizmalar).
Rasmlar, sxemalar va chizmalar ko’rgazmalilikning eng ko’p tarqalgan
turidir, ulardan maktab praktikasida eng ko’p foydalaniladi. Ammo ko’pincha
ularni doskada o’qituvchining o’zi yasaydi yoki uning rahbarligida o’quvchi
40
yasaydi. Shu bilan birga matematika kursi programmasi kichik yoshdagi
o’quvchilar eng sodda chizma va sxemalarni mustaqil yasay olish va
o’qish
malakalarini
egallashlariga
yo’llanma
beradi.
Tajriba
shuni
ko’rsatmoqdaki, o’quvchilar sxemalar va chizmalar tilini egallab olishlari uchun
uzoq vaqt sermashaqqat mehnat talab qilinadi. Bolalarni maktabda o’qitishning
birinchi kunidan boshlab kundalik mashqlar sistemasida, borgan sari qiyinlashtirib
boriladigan masalalarni yechishda shunday ish nazarda tutilishi kerakki, bu
ishni bajarish jarayonida bolalarda sekin - asta odatdagi tekstni va analitik
ifodalarni grafik tasvirlar tiliga o’tkazish uchun lug’at to’plana boradi
(bunda aksinchasi ham nazarda tutiladi).
Shu xildagi grafik metodlar o’qitishning samarali vositasi bo’la oladi,
chunonchi
o’quvchilarning
abstrakt
tafakkurlarining
ham,
konkret
tafakkurlarining ham rivojlanishiga yaxshi asos yaratadi; boshlang’ich
matematika kursining arifmetik, algebraik va geometrik materiallari orasida
chuqurroq matematika bog’lanishlarni ta’minlaydi, bolalarda matematika
o’rganishga bo’lgan qiziqishni orttiradi
10
.
j)Priborlar.
1. Sinf cho’tlari boshlang’ich sinflarda keng qo’llaniladi. Ular sonlarni
raqamlash, sonlar ustida arifmetik amallarni o’rganish vositalaridan biri bo’lib
xizmat qiladi. Masalan, birinchi o’nlik sonlarni o’rganishda cho’t donalaridan
sanoq materiali sifatida foydalanish mumkin, ikkita qo’shni simdagi donalardan
sonlarni taqqoslashda foydalanish mumkin. 100 ichida qo’shish va ayirishni
o’rganishda cho’tlardan qo’shish va ayirishning ba’zi usullarini (7 + 5, 12 -6
va boshqa holler uchun hisoblash usullari) illyustratsiyalashda foydalanish
mumkin. II – III sinflarda cho’tlardan 1000 ichida sonlarni raqamlashni va ko’p
xonali sonlarni o’rganishda foydalaniladi.
2. Abaklar. Abaklar ikki va uch xonali bo’ladi. Abaklarning konstruksiyalari
ham har xil bo’lishi mumkin. Ularning ba’zilari ikki qator cho’ntaklardan
10
Ta'lim taraqqiyoti. O`zbеkiston Rеspublikasi Xalq ta'limi Vazirligining a x b o r o t n o m a s i. 7-maxsus
son.1999 yil. 136-178 bеtlar
41
iborat bo’lib, bu cho’ntaklarga sanoq materiallari qo’yiladi. Ikki xonali abak
misoli 4- rasmda keltirilgan. Agar bu abakning soqqalarini ikki xil rang qilinsa,
undan birinchi o’nlik sonlari ichida sonlarni taqqoslashda foydalanish
mumkin bo’ladi.
○
○
○
○
○
●
●
●
●
●
○
○
○
○
○
○
●
●
●
●
4-rasm
3. Tarozi va mayda qadoq toshlar. Massa o’lchovlarini o’rganishda
pallali tarozi va har xil predmetlarni o’lchash uchun og’irligi 1, 2, 3, 5, kg
bo’lgan toshlardan foydalaniladi.
4. Chizish va o’lchov asboblari. Bunda hammaga ma’lum instrumentlar: sinf
chizg’ichi va o’quvchilar chizg’ichi, sinf va o’quvchilar guniyasi, yog’och metr,
ruletka, sirkul, soat millari, ixtiyoriy shakldagi geometrik figuralarning yuzlarini
hisoblash uchun paletka nazarda tutiladi.
k) Jadvallar. Jadvallar quyidagilarga bo’linadi:
l) Instruktiv jadvallar, bular raqamlarni yozish, arifmetik amallar algoritmlarini
bajarish, masalalar yechish, ismli sonlar bilan amallar bajarishga bog’liq bo’lgan
biror amalni bajarishga ko’rsatma beradi.
2) Spravochnik jadvallar. Bunday jadvallar spravochnik vazifasini bajarishi
ularning nomidan ko’rinib turibdi. Masalan, 10 ichida qo’shish jadvali, ( u
42
birinchi sinf darsligining muqovasida berilgan) ko’paytirish jadvali, pifagor
jadvali shunday jadvallar jumlasiga kiradi.
3) O’rgatuvchi jadvallar ( yoki ishchi jadvallar). Bunday jadvallardan asosan
yangi tushunchani shakllantirishda yoki yangi qonuniyatlarni qarashda
foydalaniladi. «Нумерация чисел первого десятка» (авторлари Моро . М . И .,
Степанова С . В ., Янковская Н . А.. М.. 1979) nomli jadvallar seriyalari
shunday jadvallarga misol bo’la oladi.
Bilimlarni egallashning turli bosqichlarida , ya’ni tushuntirish,
mustahkamlash, kontrol qilish, umumlashtirish bosqichlarida qo’llaniladigan
o’rgatuvchi harakterdagi jadvallar orasida bu bilimlarni qo’llashga
yo’naltirilgan mashqlarni tashkil qilishga mo’ljallangan jadvallar alohida o’rin
tutadi. Hisoblashlarni tashkil qilishga bag’ishlangan jadvallar, shu jumladan,
L .Sh. Levenbergning og’zaki mashqlar uchun jadvallari misol bo’la oladi
11
.
Bu jadvallar amaldagi programmada nazarda tutilgan va stabil
darsliklarda amalga oshirilgan hisoblash nazariyasi va praktikasiga moslab
tizilgan. Masalalar tuzishga material beruvchi jadvallar (masalan, tezliklar
jadvali yoki har xil preyskurantlar) shu xil jadvallar jumlasiga kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
