Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Mavzu  bo‘yicha  qisqacha  adabiyotlar  tahlili.  O‗zbek  tili  grammatik 

tizimini o‗rganish o‗zining uchinchi bosqichiga qadam qo‗ymoqda. O‗rganishning 

birinchi  bosqichida  formal-mantiq  metodologiyasiga  tayangan  holda  tasviriy 

metod  asosida  grammatik  kategoriyalar  belgilanib,  bu  tushuncha  ostida,  asosan, 

morfologik  kategoriyalar  va  qisman  sintaktik  kategoriyalar,  yordamchi  so‗zlar 

tadqiq  etildi.  Grammatik  (morfologik)  kategoriyalar  borasida  ularning  turlari 

ajratilib,  har  biriga  xos  shakllarning  bir  tizimga  solinganligi,  shakllar 

ifodalaydigan, matn va qurshovda namoyon bo‗luvchi turli-tuman nutqiy ma‘nolar 

aniqlanganligi  va  tavsiflanganligini  ta‘kidlash  lozim.  Yordamchi  so‗zlar  tizimi 

aniqlanib,  ularning  leksik  va  grammatik  tizim  sirasidagi  o‗rni,  yordamchi 

so‗zlarning  ma‘nolari,  sintaktik  vazifalari  tadqiq  etildi.  Bunda  A.N.Kononov, 

A.G‗ulomov,  G‗.Abdurahmonov,  M.Asqarova,  A.Hojiyev,  T.Rustamov    kabi  

tilshunoslarning  xizmati  katta  bo‗ldi  va  yaxlit  grammatik  ta‘limot  yaratildi. 

Nomlari  zikr  etilgan  olimlarning  tadqiqotlari  asosida  formal  o‗zbek  akademik 

grammatikalari, oliy  va  о‗rta ta‘lim  bo‗g‗inlari  uchun  darslik  hamda  qo‗llanmalar 

vujudga keldi.  

Grammatik  hodisalarni  o‗rganishning  ikkinchi  bosqichi  bevosita  o‗zbek 

tilshunosligiga dialektik mantiqning metodologik asos sifatida tatbiq etilishi hamda 

til  tizimida  lison  va  nutqning  izchil  farqlanishi  bilan  bog‗liq.  Bunda  grammatik 

kategoriyalarning  umumiy,    xususiy  va  oraliq  grammatik  ma‘nolari,  shakllararo 

oppozitiv  munosabatlar  o‗rganilib,  o‗zbek  tilining  substansial  morfologiyasi 

yaratildi.  Bu  borada  S.N.Ivanov,  A.Nurmonov,  H.Ne‘matov,  N.Mahmudov, 

G‗.Zikrillayev,  Sh.Shahobiddinova,  Z.Qodirov  va  ular  izdoshlarining  ishlarini 

alohida  ta‘kidlash  lozim.  Biroq  o‗zbek  tilshunosligining  substansial  bosqichida 

yordamchi  so‗zlar  ma‘lum  darajada  e‘tibordan  chetda  qoldi.  Bunda  faqat 

---

6 

 

H.Ne‘matovning  bu  masalaga  yozma  yodgorliklar  misolidagi  yondashuvini 

ta‘kidlash lozim.

1

 Yordamchi so‗zlarning substansial va pragmatik xususiyatlarini 

alohida-alohida tizimlar sifatida tadqiqotchi A.Pardayev tomonidan o‗rganilganligi 

e‘tiborga molik.

2