‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi umumiy psixologiya

tushu- 
nishga  harakat  qiladi,  lekin  biror  figurani 
k o ‘rgach,  m a ’lum  vaqtgacha  boshqasini 
k o ‘rm ay  turadi.  A gar  shu  idrok  darajasi 
qolsa,  y a ’ni  yana  nim anidir  k o ‘rishni  xoh- 
lam asa, u ikkinchi figurani k o ‘rm asligi ham
22 D avid G.  Mayers.  Psychology.  © 2010 by  Worth Publishers,  279-280p.
91

---

mumkin.  Bu bizdagi  idrok jarayonlarining  faolligiga,  obyektga mu- 
nosabatimiz  bevosita  bog‘liqligini  ko‘rsatib  turibdi.  Ikkinchidan, 
idrok bizning kayfiyatimizga ham bog ‘ liq. Tashvish bilan yo ‘ lakchadan 
o‘tib  ketayotib,  oyog‘ingiz tagidagi  narsa tugul,  ro‘paradagi  odamni 
ham  ko‘rmay  qolishingiz  mumkin.  Yoki  san’at  muzeyida  tomosha 
qilib  yurgan  ikki  kishi  bir  rasmda  tamoman  har  xil  narsalami,  ele- 
mentlami ko‘rishi mumkin. Yaxshi kayfiyatda, yaxshi do‘stlar davra- 
sida  iste’mol  qilgan  taom  sizga juda  mazaliday  tuyiladi.  Agar  ta- 
laba  biror  fan  predmetidan  qarzdor bo‘lib  qolsa,  och  qoringa  yegan 
shirin  taomi  ham  «tatimaydi»,  hatto  nima  yeganini  ham  unutib 
qo‘yadi. Yomon kayfiyat ko‘proq qora, nursiz ranglami idrok qilishga 
moyil  bo‘lsa,  yaxshi,  ko‘tarinki  kayfiyat,  aksincha,  hamma  narsani 
eng yoqimli ranglarda «ko‘radi».  Bu yana bir bor idrokning oddiygi- 
na  aks  ettirish  yoki  bilish  jarayoni  emas,  balki  shaxsdagi  faol 
ustanovkalarga  bog‘liq  bo‘lgan,  mantiqan  asoslangan  ongli jarayon 
ekanligini isbotlaydi.
0 ‘qituvchi tomonidan biror maqsadni ko‘zlagan holda o‘quvchilar 
faoliyatiga rahbarlik qilish jarayonida o‘quvchilaming idroki rivojla- 
nadi.  Shuning  uchun  darsda,  ekskursiyada  idrok  va  kuzatishning 
to ‘g‘ri uyushtirilishi katta ahamiyatga ega.
Ta’lim jarayonida kuzatishlami aktivlashtirish uchun o‘quvchining 
kuzatilgan  va  idrok  qilingan  narsalami  keyin  gapirib  berishi  lozim- 
ligi  to‘g‘risida  ogohlantirishning  ahamiyati  kattadir.  Agar  o ‘quvchi 
nimani kuzatganligi va idrok qilganligi haqida keyinchalik hisob beri­
shi  lozimligini  oldindan  bilsa,  u  kuzatish  va  idrok  qilish jarayonida 
ancha faol bo‘ladi.
Darsda  o‘quvchilar  bilimlami  aw alo  o‘qituvchining  og‘zaki  tu- 
shuntirishlarini  idrok  qilish  orqali  o‘zlashtiradilar.  So‘zlar yordamida 
tushuntirilgan  materialning  idrok  qilinishi  ko‘p  jihatdan  o‘qituvchi 
nutqining  xususiyatlariga bog‘liq.  Materialni  muvaffaqiyatli  idrok qi- 
lishning yana bir muhim sharti ko‘rgazmali qurollardan foydalanishdir.