Toshkent moliya instituti "tasdiqlayman"

terminologiya 
deyiladi. Termin 
grekcha
 terminos 
so`zidan olingan 
bo`lib, chek, chegara 
ma'nolarini bildiradi. 
 

---

18 
 
Respublikamiz  mustaqil  deb  e’lon  qilingandan 
keyin, bu sohadagi ahvol butunlay o‘zgardi. Tashqi 
iqtisodiy aloqalar yanada rivojlanib ketdi.  
Dunyoning juda ko‘p mamlakatlari bilan xilma-
xil aloqalarga keng yo‘l ochildi.  
Bu 
omillar 
o‘zbek 
tilida 
yangi-yangi 
terminlarning paydo bo‘lishiga sabab bo‘ldi.  
Bu  yangi  terminlar  sirasida  iqtisodiy  terminologik  tizim  ham  o‘ziga  xos 
o‘rinni egallab kelmoqda.  
Shu  boisdan,  fan  va  texnika  taraqqiyotining  hozirgi  bosqichida  iqtisodiy 
terminlarni  ham  tilshunoslik  nuqtai  nazaridan  tadqiq  etish  muhim  ahamiyat  kasb 
etadi.  
Amaliy,  ayniqsa,  nazariy  masalalarni  hal  etish 
uchun  iqtisodiy  terminlar  tizimini,  ularning 
yasalish  qonunlarini,  shakllanish  manbalarini, 
umumtilda  qo‘llanish  doirasini,  mazkur  tizimda 
ro‘y  berayotgan  kamchiliklarni  va  ularni  bartaraf 
etish  yo‘llarini  aniqlash  kabi  qator  masalalarni 
o‘rganish zaruriyati paydo bo‘ldi. 
  Fanning yana bir maqsadi hozirgi o‘zbek tilida 
qo‘llanib  kelinayotgan  iqtisodiy  terminlarni  to‘plash  va  sistemalashtirishdan  ham 
iboratdir. Hozirgi bosqichda, ya’ni yuqori saviyadagi ilmiy-texnik inqilob davrida 
ishlab  chiqarish,  fan  va  texnikaning  barcha  sohalarida  yangidan-yangi  narsa, 
predmet  va  tushunchalar  paydo  bo‘la  boshladi.  Bu  hol  til  lug‘at  tarkibining 
salmoqli  ravishda  boyishiga  olib  kelmoqda.  Binobarin, termin  muammosi  hozirgi 
leksikologiyaning asosiy masalalaridan biri bo‘lib qoldi.  
“Terminlar  paydo  bo‘lib  qolmaydi”,  aksincha,  ularning  zaruriyati  anglangan 
holda “o‘ylab topiladi”, “ijod qilinadi”.
  
 
So`zlar fan va texnikaning 
ma'lum tarmog`ida 
qo`llanilib, iste'mol doirasi 
chegaralangan ma'noda 
ishlatilsa terminlarga 
aylanadi. 
 
Termin aniq, konkret 
tushunchalarni bildirib, 
his-hayajon ma'nolaridan 
xoli bo`ladi. So`zning 
ma'nosi murakkab bo`lib, 
unda tushuncha 
qo`shimcha ma'no va 
uslubiy belgilarga ega 
bo‘ladi. 
 

---

19 
 
  Yuqorida 
terminshunoslarning 
terminning         
asosiy  vazifasi  va  xususiyati  haqidagi,  ya’ni 
terminlarning 
nominativligi 
yoki 
definitivligi 
haqidagi 
fikrini 
keltirdik. 
Terminologik 
birikmalarning  ko‘p  leksemaliligi,  ya’ni  ular 
komponentlarining  soni  nechtagacha  bo‘lishi 
keyingi 
yillarda 
terminshunoslarning 
diqqat-
e’tiborini jalb etib kelmoqda. Haqiqatan ham keyingi 
yillarda 
miqdoran 
ortib 
borayotgan 
ko‘p 
komponentli 
birikma 
terminlar 
tushuncha 
mazmunini  to‘laroq  ifodalashga  xizmat  qilsa-da, 
ularni  amalda  qo‘llash  va  esda  saqlab  qolish  ancha 
noqulaydir.  Aslini  olganda,  bunday  terminlar  ikki, 
nari  borsa  uch,  to‘rt  komponentdan  iborat  bo‘lishi 
lozimki, 
natijada, 
birikma 
terminlarning 
komponentlari,  tegishli  belgilarni  to‘laroq  aks 
ettirish 
maqsadida, 
aniqlovchilar, 
sifatdoshli 
o‘ramlar qo‘shish orqali hosil qilinishi lozim.  
 Ta’kidlash  joizki,  terminlar  masalasi  bilan 
shug‘ullangan  deyarli  barcha  olimlar  mazkur 
tushunchaning  ta’rifini  berishga  urinib  ko‘rishgan. 
Ularning  barchasigina  emas,  ayrimlarini,  ham 
namuna  tariqasida  keltirib  o‘tish  ko‘plab  sahifani 
egallagan bo‘lardi.  
Shuning  uchun  ularni  jamuljam  etgan  holda  “termin”  tushunchasiga 
quyidagicha ta’rif berish mumkin.  
Har  bir  sohaning,  tarmoqning  termini  borki,  u  o‘sha  soha,  tarmoq  doirasida 
qo‘llanadi,  aniqroq  qilib  aytganda,  kasb-hunar  egasining  nutqini  shakllantiradi, 
o‘zaro nutqiy muomala uchun shart-sharoit yaratadi. 
Termin kasbiy ma’no 
bildiruvchi, kasbiy 
tushunchani ifodalovchi 
va shakllantiruvchi ayrim 
obyektlar va ular 
o‘rtasidagi aloqalarni 
muayyan kasblar nuqtai 
nazaridan bilish hamda 
o‘zlashtirish jarayonida 
ishlatiladigan so‘z yoki 
so‘z birikmadir. 
Termin soha terminlari 
tizimining bir elementi 
bo`lib, har doim bir tizim 
doirasida qo`llaniladi.