4.MATHCAD DA DIFFERENSIALLASH AMALLARINI BAJARISH METODLARI
Differensiallash operatori MathCAD da ham sonli ham tizimli shaklda an’anaviy operator
yordamida, ya’ni mos matematik belgilar (qo’shish va ko’paytirish kabi) bilan beriladi. Agar
hisoblar hisoblash prosessori yordamida bajarilsa, foydalanuvchi harakati “kadr ortida” qoluvchi
sonli algoritm xususiyatlari haqida yaxshi tasavvurga ega bo’lish kerak. MathCAD yordamida
har xil sonli argumentli skalyar funksiyalar hosilasini hisoblash va unda funksiya hamda
argumentlar haqiqiy yoki kompleks bo’lishi mumkin.
3.1. Funksiyani analitik differensiallash
MathCAD da
)
(x
f
funksiya hosilasini topish uchun quyidagi amallar bajariladi:
1)
)
(x
f
funksiya kiritiladi;
2) Calculus panelidagi Derivative buyrug’ini bajarib, differensiallash operatori yoki
klaviaturadan “?” belgisi kiritiladi;
3) Differensiallash operatorida paydo bo’lgan bo’sh kataklarga x argumentga bog’liq bo’lgan
funksiya, ya’ni
)
(x
f
va argument kiritiladi (3.1 - rasm).
3.1 - rasm. Differensiallash operatori.
4) Javobni olish uchun “→” belgili hisoblash operatori kiritiladi (3.2 - rasm).
3.2 – rasm. Analitik differensiallash.
Differensiallash operatorini grafik yordamida vizuallashtirish misoli 3.3 – rasmda keltirilgan.
3.3 - rasm. Hosila funksiyaning grafigi.
Berilgan funksiya nafaqat x argumentga, balki boshqa argumentlarga, masalan
)
,
,
,
(
t
z
y
x
f
funksiyaga bog’liq bo’lishi ham mumkin. Bunday holda ham differensiallash xuddi bir
argumentli kabi bajariladi, shu bilan birga differensiallash o’zgaruvchisini aniqlash tushunarliroq
bo’ladi.
3.1.1. Funksiyaning nuqtadagi hosilasini hisoblash
Funksiyaning nuqtadagi hosilasini hisoblash uchun oldindan uning argumentining
qiymatini berish kerak. Bunday holda differensiallash natijasi, ya’ni hosilaning nuqtadagi
qiymati – sondan iborat bo’ladi. Agar natija analitik ko’rinishda topilsa, u sonli ifoda
ko’rinishida beriladi. Natijani son shaklida olish uchun esa berilgan ifodadan keyin sonli tenglik
belgisi
(“=”)
ni
kiritish
yetarli
Funksiyani differensiallash uchun 3.2 va 3.4 - rasmlarda ko’rsatilganidek funksiyaga oldindan
biror nom berish shart emas va uni to’g’ridan-to’g’ri differensiallash operatorida aniqlash
mumkin (3.5 – rasmda ifodaning birinchi qatorida berilgan).
3.5 – rasm. Differensiallash operatoridan to’g’ri va noto’g’ri foydalanish.
Differensiallash operatori asosan qabul qilingan matematik belgilashga mos keladi. Ammo,
ayrim hollarda differensiallash operatorini kiritishda ehtiyot bo’lish kerak. 3.5 – rasmning
ikkinchi qatorida keltirilgan misolni ko’rib chiqamiz. Unda nuqtadagi hosilani hisoblash uchun
differensiallash operatoridan noto’g’ri foydalanish namoyish etiladi.
)
sin( x
ning
2
Do'stlaringiz bilan baham: |