O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti



Download 1,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet149/293
Sana24.08.2021
Hajmi1,63 Mb.
#155158
1   ...   145   146   147   148   149   150   151   152   ...   293
Bog'liq
sotsiologiya fanidan izohli lugat

Makrosotsiologiya - (yunon. makros - uzun, katta sotsiologaya) - katta 
ijtimoiy  guruhlar  va  tizimlarni  (masalan,  jamiyat,  sivilizatsiya  va  h.k.) 
jarayonlarni  harakatlarni  va  hodisalarni,  shuningdek  guruhlarni  o‗rganishga 
qaratilgan tadqiqot yo‗nalishi. 
Makon-vaqt  konversiyasi  —  transport  vositalari  tezligining  oshishi 
natijasida masofaning ―vaqtdagi qisqarishi‖ jarayonlari. 
Makrosegregatsiya  —  turli  irqiy  guruhlarga  mansub  bo‗lgan  ko‗p 
miqdordagi odamlarning hududiy segregatsiya qilinishi. 
Malakali  mutaxassislar  —  yuqori  darajadagi  ma‘lumot  va  malaka 
talab  qiluvchi  kasb  egasi  bo‗lgan  odamlar.  Bunday  malakaga  ega  bo‗lgan 
odamlarning  xulq-atvori  ko‗pincha  kasaba  uyushmalari  talablari  bilan 
belgilanadi. 
Maltuschilik  —  Tomas  Maltus  tomonidan  rivojlantirilgan  aholi 
dinamikasi  haqidagi  doktrina,  unga  ko‗ra  aholining  o‗sishi  ochlik,  urush 
singari «tabiiy cheklovlar» yordamida tartibga solinadi. 
Manfaat  –  individ  yoki  ijtimoiy  guruh  faoliyatini,  xulqini 
belgilaydigan  asosiy  omil.  Individ  yoki  ijtimoiy  guruh  M.i,  avvalo, ularning 
ijtimoiy  hayotdagi,  ishlab  chiqarishdagi  o‗rni  va  mavqei  b-n  belgilanadi. 
Aslida,  M.  juda  murakkab  tarkib  va  tizimga  ega  bo‘lib,  turli  davr  va 
vaziyatlarda uning turli ko‘rinishlari muhim o‘rin tutadi. M. turlari bir necha 
belgilar asosida tasnif silinadi. M., sub‘ektiga ko‘ra, shaxs, guruh va jamiyat 
M.lariga bo‘linadi. M., qaysi ehtiyojlarni qondirish b-n bog‗liqligini hisobga 
olib,  moddiy  va  ma‘naviy  M.larga  bo‘linadi.  Ma‘naviy  M.lar  esa  o‘z 
navbatida,  siyosiy,  ruhiy,  axloqiy  va  boshqa  turlarga  bo‘linadi.  M.lar 
shakllanishi  ularni,  muayyan  ehtiyojlarni  qondirish  b-n  bog‗liq  tarzda, 
vujudga kelishini ko‘rsatadi. Sub‘ekt o‘z M.larini qanchalik chuqur anglasa, 
ularni ro‘yobga chisarish uchun shunchalik qulay imkoniyat tug‗iladi. M.larni 
chuqur  anglab  etmaslik  shaxs  yoki  guruhning  o‘z  M.lariga  zid  faoliyat 
yuritishlariga  sabab  bo‘lishi  mumkin.  M.larni  anglash  darajasi  esa  shaxs  va 
ijtimoiy guruhning ma‘naviy taraqqiyoti darajasiga bog‗liqdir. M. b-n yaqin 
va  turdosh  hodisa  ehtiyojdir.  Ehtiyotsiz  m.  bo‗lishi  mumkin  emas.  Ular 
o‗rtasida  ko‗p  o‗xshashlik  va  umumiylik  b-n  bir  qatorda  tafovutlar  ham 
mavjud.  Ehtiyojlar  bevosita  ob‘ektga  yo‗naltirilgan  bo‗lsa,  m.lar  shu 
ehtiyojlarni  qondirish  vositalari,  jamiyatda  amal  qilayotgan  taqsimot 
tamoy.larini ham o‗z ichiga oladi. Ehtiyoj va M. o‗rtasida tafovutdan tashqari 
ziddiyat ham bo‗lishi mumkin. Mas., giyohvand kishining ehtiyojini narkotik 
modda qondiradi, ammo u o‗sha giyohvand M.lariga zid. Individ va ijtimoiy 
guruh  faoliyatining  negizida  M.  yotgani  uchun  shu  faoliyatni  o‗rganuvchi 


 
107 
axloqshunoslik,  ijtimoiy  fal.,  siyosatshunoslik,  iqtisodiy  naz-ya  kabi  fanlar 
M.  kategoriyasiga  murojaat  qiladilar.  M.ning  umumiy  jihatlari,  shakllanish, 
rivojlanish  va  qondirilish  qonuniyatlari  ijtimoiy  fal.  fanida  o‗rganiladi.  Fal. 
tarixida  M.  mohiyatini  talqin  qilishda  turlicha  yondashuvlar  bo‗lgan.  XX  -
a.ning  ikkinchi  yarmida  M.ning  ontologik  jihatlarini  tushuntirishda  ikki  xil 
nuqtai  nazar  paydo  bo‗ldi.  Ulardan  biriga  ko‗ra,  M.  ob‘ektiv  hodisadir, 
ikkinchisiga  ko‗ra  esa  u  sub‘ektiv  hodisa.  Birinchi  qarash vakillari  ikkinchi 
qarash  tarafdorlarini  sub‘ektivizmda  ayblasa,  ikkinchi  qarash  tarafdorlari 
ularni vulgarlik va metafizikada ayblashadi. Uzoq davom etgan bu tortishuv 
aytarli  samara  bermadi.  90-y.larning  boshlarida  bir  qator  olimlar  M.ni 
ob‘ektiv  voqelik  b-n  bog‗liq  bo‗lgan  sub‘ektiv,  ya‘ni  ob‘ektiv-sub‘ektiv 
voqelik  b-n  bog‗liq  bo‗lgan  ob‘ektiv-sub‘ektiv  hodisa,  deb  talqin  qilishni 
taklif  qildilar.  Bu  yondashuv  ko‗pchilik  olimlar  tomonidan  e‘tirof  etildi. 
Jahon fal.sida mavjud bo‗lgan individ va guruhlar faoliyati negizida ularning 
M.lari  yotadi,  degan  qoidani  individ  va  guruhlar  faoliyati  negizida  ularning 
anglangan  M.lari  yotadi,  deb  aniqlashtirish  va  M.ning  faoliyatga 
o‗tkazadigan  ta‘sir  kuchi  uning  anglanish  darajasiga  bog‗liq,  deb  to‗ldirish 
maqsadga  muvofiq.  Shu  b-n  birga  sub‘ektlar  o‗z  M.lariga  zid  harakat 
qilishlari  ham  mumkinligini  e‘tirof  etish  lozim.  Bunday  hol  M.  mutlaqo 
cheklanmaganda  yoki  bevosita  M.dan  ko‗ra  oliyroq  maqsad  bo‗lganda  yuz 
beradi. Mas., o‗zi och yurgan ona zo‗rg‗a topgan ovqatini o‗zi emay bolasiga 
berishi uning M.lariga zid, ammo turning oliy manfaatlariga muvofiqdir.  

Download 1,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   145   146   147   148   149   150   151   152   ...   293




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish