Shahrisabz shahri tarixiy markazini saqlash va kompleks rivojlantirishning ilmiy loyihaviy tahlili

3.2. Shahrisabz shahri  tarixiy markazini  qayta   tiklash loyiha taklifi.         

      1926-yilda  Shahrisabz  shahri  tarixiy  topografiyasini  o‘rganish  uchun   

Shahrisabizga    A.Yu.  Yakubovskiy    jo‘natildi.  1927-yilda  arxitektor    B.  N. 

Zasipkin    Sredazkomstars    yo‘li  bilan      shahar  me‘moriy    yodgorliklarini  

o‘rganib  ular  bo‘yicha    ilk  tarixiy-  me‘moriy      tahlilni  yaratdi.  30-  yillarda 

Shahrisabz  obidalari    Ya.  G‘.  G‘ulomov,  T.  M.  Mirg‘yosov  .  S.  K.  Kabanov 

tomonidan o‘rganildi. 1936-yilda arxetektor M. F. Mauer  Samarqand  qadimiy 

va  sanat  yodgorliklarini    himoya    qilish    qo‘mitasi  yo‘li  bilan  ta‘mirlash 

maqsadida  me‘moriy  obidalar    ahvoli  bilan  tanishdi.    1938-yilda    Moskva 

arxitektura  instituning    maxsus  birgadasi  ularning  tarhini  o‘lchadi  30-yillar 

oxirida  shaharning  batafsil  plani  yaratilib,  unga  barcha  mahallalar  kiritildi. 

1940-yil  Shahrisabzda  O‘zSSSR San‘atshunoslik     institutidan  arxetektorlardan  

V.L.Voronina va G.N. Gachanovlar  ishlashdi. Ular XIX asr turar joylari hamda 

masjidlarni  tadqiq  etishdi.  SAGU    tarix  fakultetetida    arxologiya  kafedrasining  

asoschisi  M. E. Masson 1942-yilda   arxetektor G.A. Pugahenkova bilan birga 

Shahrisabzni   tarixiy arxologik  va tarixiy-me‘moriy nuqtai nazardan  o‘rganish 

maqsadida  ekspedetsiya  uyushtirdi.    M.  E.  Masson    1932-yilda  Shahrisabz  

o‘tmishini o‘rganar ekan, Qashqadaryo   vodiysida  kelgusida o‘tkazilajak  yirik 

tarixiy-arxologik  ishlarning  mavzu rejasini tuzdi. 

      O‘tgan asrning  60-yillarida butun  Shahrisabz  vohasi  devori  bo‘lgan Chim 

devori   tarixiy- arxologiya nuqtai nazardan maxsus  tadqiq qilindi. Natijada  bu 

devor bir yo‘la  qurilmaganligi  balki  uning  bunyod etilishi ilk o‘rta asrlardan 

boshlab,  ming  yildan  ziyod  vaqt  davom    etgani  ma‘lum  bo‘ldi.  Devorning  

bizning  davrga  qadar  yetib  kelgan  qismi,  XIX  asrda    Kitob  beklari    davrida  

tiklangan  Katta  Langar  Eski  Langar  me‘moriy    obidalarni    maxsus  taqqiq 

qilinadi. [31]. 

     1982-yilda  Shahrisabzni  arxologik jihatdan  tadqiq etish  ishlari   yangidan 

boshlandi.  Bunda  shaharning    o‘zi  ham  uning  atrofi  ham    o‘rganildi.  Shahar 

qismlarining  rivojlanish  bosqichlari    aniqlash  uchun  Shahrisabz  hudidida   

tozalash  ishlari  amalga  oshirildi.    Hamda  shuruflar  qozildi,  buning  uchun   

---

75 

 

xonodonlar  o‘rtasidagi    xoli  yerlardan    stadion    yoki  xiyobondagi  

maydonchalardan    foydalanildi,  binolar  poydevorlarini  qo‘yish  chog‘ida 

kuzatish  ishlari    olib  borildi.  va    h.z.  VII-VIII  asrlarga  oid    madaniy  qatlamlar  

aniqlandi, ular   tanga topildiqlar  bilan  tasdiqlandi. Shahrisabz  qal‘a  davoridan 

shimolda,  Balantepa    olib  borilgan    qazish  ishlari    bu  yerda  ishlari    ilk  o‘rta 

asrlarga  (V-VIII  asrlarda)   qasr bo‘lib, atrofida  mustahkamlanmagan qishloqlar 

yoyilib      joylashganligi    haqida  gapirish  imkonini  berdi.  Qashqadaryo  sharqiy 

hududlarining    arxologik  xaritasi  ustida  olib  borilganish    o‘rta  asrlar 

yodgorliklarini oldindan tasniflash imkonini berdi. 

      O'rganilgan ma'lumotlarga asoslanib, Shahrisabz bosh rejasi qaytatdan ishlab 

chiqildi. Chunki  soboq SSR davrida shahar  bosh rejasi yaxshi ishlanmaganligi 

uchun  tarixiy  obe'ktlar    savdo  va  umumiy  ovqatlanish  binolari  qurshovida 

qolgan hamda aholi turar joylari joylashgan  edi.  Amaldagi bosh rejaga mazkur 

mumomalarni  hal    qilish  ko'zda  tutilgan  bo'lib,  bugungi  kunda  amalga 

oshirilgan.  

      Hukumatimiz tomonidan qabul qilingan  qarorlarini keltirib  o'tamiz.  2011 

yilda  Fransiyaning  «COKRA»  madaniy  meros  obyektlarini  konservatsiyalash 

milliy  kompaniyasi  Dordone  viloyati  departamenti  Bosh  kengashi  bilan 

O‗zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari vazirligi hamda Shahrisabz 

tuman hokimligi o‗rtasida o‗zaro bitim-konvensiya imzolangan edi. 

      —  Loyihaga  Silven  Olane  xonim  rahbarlik  qildi,  —  deydi   Amir  Temur