O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

1.7. Sun’iy intellekt 
1.7.1. Sun’iy intellektning paydo bo‘lishi va rivojlanishining 
qisqacha tarixi 
 
Intellect (lot.dan intellectus  –  hissiyot,  aql,  tushunish,  an-
glash) – yoki aql,  yangi vaziyatlarga moslashish qobiliyati, tajri-
basi,  tushunish  va  mavhum  tushunchalar,  foydalanish  asosida 
ta’lim  va  xotira  qobiliyatini  iborat  –  tuyg‘u,  tushunchasi,  atrof-
muhitni  boshqarish  bo‘yicha  bilimlari. Intellekt  –   his,  idrok,  xo-
tira,  fikrlash,  tasavvur  –  barcha  inson  aqliy  qobiliyatlarini 

---

92 
birlashtiradi muammolarni o‘rganish va hal qilish umumiy qobili-
yati hisoblanadi.  
Sun’iy  intellekt  tarixi  XX asrning  40-yillarda elektron 
hisoblash mashinalar (EHM)  yaratilishi bilanboshlanadi.  
 Elektron  hisoblash  mashinalarning  paydo  bo‘lishi  bilan 
sun’iy  intellekt  sohasidagi  birinchi  savollar  paydo  bo‘ldi:  intel-
lektual  qobiliyatlari  insonning  intellektual  qobiliyatlari bilan  teng  
bo‘lgan mashinani yaratish mumkinmi? 
Sun’iy  intellekt (SI,   engl . artificial  intelligence, AI ) ongli 
hatti-harakatlarni  avtomatlashtirish  bilan  shug‘ullanadigan  ilmiy 
fan sifatida aniqlanishi mumkin.    
1950-yilda   ingliz  matematik Alan  Turing    empirik  Turing  
testini taklif etgan  kompyuterning sun’iy  intellekt.      
1951 
-yilda   sun’iy  intellekt  sohasida  Amerika  olimi Mar-
vin Minsky,  Massachusets  texnologiya  institutining  sun’iy 
intellekt  Laboratoriya    asoschilaridan biri  SNARC-nerv  tar-
mog‘iga asoslangan o‘quv mashinasini yaratdi.          
1956-yilning  yozida   Amerika  Qo‘shma  Shtatlarining    Dart-
mut  universitetida  sun’iy intellekt sohasi asoschilari  deb atalgan 
McCarthy, Minsky, Shannon, Turing kabi  olimlar ishtirokida bi-
rinchi  ilmiy  anjumani  bo‘lib  o‘tdi. Anjumanda olimlar  sun’iy 
intellekt  sohasida  loyihalarni  amalga  oshirish  imkoniyatlarini 
muhokama  qilishdi. Aynan  o‘sha  paytda  artificial  intelligence  -
sun’iy intellekt  atamasi paydo bo‘ldi.   
XX asrning 
 60-chi 
yillarida sun’iy 
aql  sohasida qilin-
gan fikrlashning  murakkab  jarayonini  modellashtirib  keng  ko‘-
lamdagi masalalarni ahtarish uchun o‘rinishlar qilindi. 
Sun’iy  intellektning  amaliy  dasturdagi  muhim  yutuqlarga 
XX asrning 70-yillarida erishildi, fikrlashning  universal algoritm 
izlashni  o‘rniga    mutaxassislar-ekspertlarning  aniq  bilimlarini 
modellashtirish  g‘oyasini keldi. 
Bilimlarga asoslangan birinchi  tijorat tizimlari  yoki  ekspert 
tizimlari AQSHda  paydo  bo‘ldi. Sun’iy  intellekt  muammolarini 
hal  qilishga  yangi  yondashuv  keldi  –  bilimlarni  namoyish  et-
ish . «MYCIN»  va  «DENDRAL»   kabi  tibbiyot  va  kimyo  uchun 

---

93 
tayorlangan va  klassikaga  aylangan  ekspert  tizimlari  paydo 
bo‘lgan. 
Har  ikkala  ushbu  tizimlar diagnostika  tizimlar  edi,  masa-
lan, «MYCIN» dastur bemorlarning  kasalligini  tashhis  qo‘yish 
vazifasini  bajargan  bo‘lsa,  «DENDRAL»  dasturi  esa  –  kimyoviy 
aralashmaning xususiyatlarini   aniqlagan. 
Aslida,  sun’iy  intellekt  tarixidagi  ushbu  bosqichni ekspert 
tizimlarining vujudga kelishi deb atash mumkin . 
Sun’iy intellekt tarixining keyingi muhim davri - XX asrning 
80  yillari  hisoblanadi. Bu  yillarda sun’iy  intellekt  qayta  vujudga 
keldi. Mutaxassislar sun’iy  intellektdan ilmiy tadqiqotlarda ham, 
sanoatda ham foydalanish mumkinligini e’tirof  etdilar. Yangi tex-
nologiya  sifatida  birinchi  tijoriy dasturiy mahsulotlar  paydo  bo‘l-
di. Bu davrda mashinalarni o‘rganish sohasi rivojlana boshladi. 
Keyinchalik,  odamlarning  nutqini  tushunadigan,  berilgan 
mavzular  bo‘yicha  suhbatlar  olib  bora  oladigan,  stol  o‘yinlarini 
o‘ynaydigan robotlar paydo bo‘lgan. 
Sun’iy intellektning  asosiy  xususiyatlari  – bu  tilni tushunish, 
o‘rganish va fikrlash va harakat qilish qobiliyatidir. 
Bugungi  kunga  kelib    sun’iy  intellekt  ilm-fan  taraqqiyotida, 
ayniqsa,  Buyumlar  Interneti  kontseptsiyasi  doirasida  muhim 
o‘rinni egallaydi, chunki ma’lumot to‘plashning o‘zi yetarli emas, 
inson  buni  qila  olmaydigan  holatlarda  ishlov  berish,  tahlil  qilish 
va harakat qilish kerak.